5. 6. KOSTYUMDA MONOXROM RANG BIRIKMALARINI QURISH PRINTSIPLARI Bir tonli uyg’un rangli birikmalar asosini bitta kandaydir rangli ton asosini tashkil etib, bu rang birikadigan ranglar tarkibiga ma`lum mikdorda ishtirok etadi. Turli xil yorug’lik farqlanishi bilan uyg’unlik xosil kilingan bo’lishi mumkin. Bir tonli birikmalarni tuzish uchun bir tonli uchburchak ko’rinishdagi soyaviy qator kuriladi. Uchburchakning asosida axromatik ranglar, yon tomonidan axromatik ranglar, cho’qqida ma`lum bir to’yingan rang olinadi:
-uchburchakning chap tomonidagi ranglar qorayib keladi
-uchburchakning ung tomonidagi ranglar oqarib keladi
8
7
9
6
10
5
11
4
12
3
13
2
14
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
41- rasm. Ranglar uchburchagi
Izox: 1 - ok rang
2 - 7 qo’shilma ranglar
8 - toza xromatik rang
9 - 15 qoramtir ranglar
15 - qora rang.
Rangli xalqalar sistemasida qardosh - kontrast oraliq choraklarda joylashadi. qardosh kontrast ranglarning to’rtta guruhi mavjud:
-sarikqqizil va ko’kqqizil ranglar,
-ko’kqqizil va ko’kqyashil ranglar,
-ko’kqyashil va sarikqyashil ranglar,
-sarikqyashil va sariqqqizil ranglar.
qardosh - kontrast ranglarning turli xil uyg’un birikmalari yuqori rangli aktivligi va murakkabligi bilan tavsiflanadi. Rangli xalqaning vertikal va gorizontal diagonallari uchlarida joylashgan rangli birikmalari o’ziga xos uyg’unlikni yuzaga keltiradi. Bu shunday izoxlanadi - kardoshqkontrast ranglar juftligi orasida ikki tomonlama aloqa mavjud:
-ular (asosiy) bir xil miqdordagi birikuvchi ranglardan tashkil topgan
-ular (asosiy) bir xil miqdordagi kontrast ranglardan tashkil topgan. Ikki kardosh kontrast ranglarning uyg’un birikmalari ularga axromatik (ok va qora) ranglarning qo’shilishi natijasida boyiydi.
Libosda kontrast - qo’shimcha ranglar birikmasini qurish printsiplari
Rangli xalkaning karamaqkarshi choraklarida joylashgan qo’shimcha ranglari kontrast -qo’shimча ranglar deyiladi:
- sariq - qizil va ko’k - yashil
- sariq - qizil va ko’k - qizil.
Ranglarning optik qo’shilishidan xosil bo’ladigan xromatik ranglar qo’shimcha ranglar deb aytiladi. Ular rangli xalka diametrining karama - karshi uchlarida uchrashadi (ko’k, yashil, qizil va sariq). qo’shimcha ranglar uyg’un ranglar bo’lib hisoblanadi. Ranglar vazminligi ularning karamaqkarshi sifatlari bilan yuzaga keltiriladi. SHunday qilib, qo’shimcha va kontrast ranglar kutbiy xususiyatlarga ega.
Ularning uyg’un birikmalari o’zining antikaligi va qiziqarligigi bilan hamda ranglarning harakatchanligi bilavn tavsiflanadi.
Ranglarning uyg’un birikmalarini xosil qilish uchun ma`lum bir rang yoruglik darajasi bilan yakin bo’lgan ranglardan foydalaniladi. Dastlabki rang bo’lib, to’yinganrok rang olinadi. Kontrast ranglarning birikmalari dinamika, dramatizm va his - tuyg’uni o’tkirligini, semirish ifodasini beruvchi kompozitsiya vositalaridan hisoblanadi. Kontrast ranglar har kanday rangni aktivlashtiradi.
Libosda xromatik ranglarning 3 va 4 rangli birikmalarini kurish printsiplari. Badiiy ijodiyot amaliyotidа ikki rangli kompozitsiyalar nisbatan kam uchraydi. Oddiy uyg’un rangli birikmalar tarkibiga uchinchi yoki to’urtinchi axromatik ranglar ishtirok etishi uni ancha boyitadi. Ikki rangli kompozitsiyalarga Amerika qo’shma shtatlari pul birligi - dollar misol bo’la oladi.
Uch rangning uyg’un birikmalari uchburchak printsiplari asosida tuziladi. Teng yonli uchburchak birikmalar - uchburchak asosida yotuvchi ikki kardosh rang va uchburchak to’g’risidagi kontrast ranglar birikmalaridan xosil bo’ladi.
Teng tomonli teng yonli printsip bo’yicha birikmalar - uchburchak asosidagi ikki kardosh kontrast va cho’qqidagi asosiy kontrast rang teng yonli uchburchak bo’yicha birikmalar - uchburchak asosida ikki kardosh - kontrast va ularning umumiy rangi - uchburchak cho’qqisida ranglar uyg’unligi uchun asosiy ranglar okartiriladi yoki qoraytiriladi. Teng burchakli uchburchak bo’yicha birikmalar bunda kardosh kontrast rangdan va kontrast rangdan foydalaniladi. Katetida kardosh kontrast ranglar gipotenuzada kontrast ranglar uch xil rangning barcha birikmalari uchburchak asosida birikib, chiroyli aktiv va uyg’un ranglapni xosil qiladi.
To’rt rangli birikmalar to’rtburchak asosida olib boriladi. Bunda kardosh ranglar kontrast ranglar o’rtasidagi bog’liqlikdan foydalaniladi. Ranglar o’rtasidagi to’rtburchak bog’liqlik kvadratga almashtirilganda aktiv rangli birikmalar xosil kilinadi. Axromatik ranglar birikmalarning turli yorug’lik farqini o’zida mujassamlashtirgan ranglar ikki yoki uch rangda uyg’unlik asosida birikmalar xosil qiladi. Rangli birikmalarni xosil qilish uchun teng pog’onali axromatik qatordan foydalaniladi. Bunda ranglar teng darajada birqbiridan o’zining yorug’ligi bilan farqlanadi. Rangli xalqada o’zaro yakin joylashgan ikki qardosh rangning birikmasi nyuansni va ikki uzoqda joylashgan ranglar kontrast rangli birikmani xosil qiladi. Uch xil rangning uyg’un birikmalari quyidagi asosiy miqdor va yorug’lik jihatdan farqlanadigan birikmalarda ifodalanadi.
Yorug’ o’rtacha va qoramtirdan teng nisbatda. Yorug’rokdan ko’prok va unga yorug’lik darajasi bo’yicha yaqin o’rta ton va kam qoramtir. Ko’proq qoramtir tonga yaqin o’rta ton kam yorug’ ton. Bu konuniyat xromatik rangga, hamda axromatik rangga tegishli.
Buyumning eng muhim informatsiyaviy sifatlaridan biri rang hisoblanadi. Amaliy san`at buyumlarida rangning vazifasi turlicha. Bular psixologik, ijtimoiy, estetik vazifalardir.
Rang hayot va mamot timsoli, kuvonch va xafalik ifodasi bo’lib kelgan: u ilikliklik va sovuqlik, quruqlik va namlik, engillik va vazminlik xissini berishi mumkin: bizning xis - tuygularimizda ham rang ta`siri bor.
Rang hamma vaqtlarda jins - yosh farqini bildiradigan vosita bo’lgan. Bolalar kiyim nozikrok tusli bo’ladi, o’smirlar kontrast ranglarni ma`qulrok kuradi, katta yoshlilarga chukurrok rang tuslari yoqadi. Ayollarning kiyimi erkaklar kiyimidan ko’ra yorkinrok va ko’p ranglirok bo’ladi.
Ranglarning gavdani o’zgartirib ko’rsatish xususiyati ham bor. Gavdani iliq (sarg’ish qizil va sargish yashil) ranglar yakinlashtirib va kattalashtirib ko’rsatadi, sovuq (ko’kish qizil va ko’kish yashil) rangлар uzoqlashtirib va kichraytirib ko’rsatadi. qora rang gavdani maksimal uzoqlashtirib va kichraytirib, ok rang esa maksimal yakinlashtirib va kattalashtirib ko’rsatadi.
