|
36 - rasm. Kostyum qism va detallari nisbatining masshtabliligi
Masshtablilikka erishish proportsiya bilan bog’liq bo’ladi. Proportsiyalarni o’zgartirish yuli bilan gavdani kattalashtirib yoki kichiklashtirib ko’rsatib, gavdaga chinakam yoki sun`iy masshtab berish mumkin.
Masshtab - tomoshabinga nisbatan ko’rish nuqtasini hisobga olgan holda, tasvir tekisligi sathiga nisbatan olinadi.
Ritm - maromlilik tushunchasi, umumiy ko’rinishda - bu shakl elementlarining navbatma - navbat konuniy almashlanib turishidir. Maromlilik tushunchasi umuman olganda vaqt davomida yoki fazoda elementlarning mo’ayyan takroridir. Maromlilikning eng oddiysi - bu bir elementning teng oraliqlarda takrorlanishi. Maromlilikning bu xili metrik takrorlanish deyiladi.
37 - rasm. Kompozitsiyada ritmik tartib
Эlementning o’zini yoki elementlar orasidagi masofaning orta borishi yoki kamaya borishi mutanosibli ketmaqket maromlilikni xarakterlaydi. Maromlilik asosiga mutanosibli nisbatlar qo’yilgan. quyidaги maromlilik chiziqlar (konstruktiv va dekorativ), dekorativ detallar (cho’ntaklar, qopqoqlar, belbandlar, tugmalar, bezak bahyaqatorlar va h.k.., gazlama fakturasi (ikkiquch xil fakturalar birikmasi), ranglar (kostyumda ikkiquch xil ranglar birikmasi), bezak shakli kabi elementlar yordamida yaratiladi.
Kostyum kompozitsiyasidagi maromlilik kostyumni tashkil etgan shaklning hamma qismlarini birqbiriga boglovchi vositalardan biri hisoblanadi. Aktsentli (e`tibor tortadigan) elementlar aktiv elementlar deyiladi, aktsentsizlari esa passiv eementlar deb yuritiladi. Aktiv elementlar o’rtasidagi oralik (interval) dinamik odim deb ataladi. Эlementlar harakatining orta borish tezligi sur`at deyiladi. Oddiy metrik qator, ya`ni bir xil shakllarning teng intervallarda takrorlanishi kompozitsiya tuzishga asos qilib olinadigan eng oddiy qonuniyat hisoblanadi.
Ikki yoki undan ortik oddiy metrik qatorlarning birga qo’shilganidan iborat qator murakkab metrik qator deb ataladi.
SHakllarning va ular o’rtasidagi intervallarning birinqketin konuniy o’zgara borishi (kattalashi yoки kichraya borishi) shakllar joylanishining ritmik tartibi deyiladi.
Ritmik tartiblar quyidagi sxemalarda bo’lishi mumkin: teng elementlar takrorlanib turadiqyu, ular o’rtasidagi intervallar o’zgara boradi:
- shakl elementlari kattalasha yoki kichraya boradiqyu, interval o’zgarmaydi.
- shakl elementlari ham, ular o’rtasida intervallar ham kattalasha yoki kichraya boradi.
- shakl elementlari radial yo’nalishda kattalasha yoki kichraya boradi.
Ritm kamaya boradigan yoki orta boradigan bo’ladi. Bundagi sur`at sur`at sekin, o’rtacha, tez bo’lishi mumkin. Bu kostyumda dinamika xosil qiladi.
Odam gavdasining simmetriya o’qiga nisbatan echimlarini turli xil joylanishidan foydalanib, shakl elementlarining ritmik tuzilishiga erishsa bo’ladi. Kostyum kompozitsiyasida ritmik tuzilishining birgina turidan foydalanish kamdan - kam uchraydi.
SHaklning hamma elementlari - xajm chiziqlar, faktura, detallar, bezak va hokazolar ritmik tuzilishi mumkin. Kostyum elementlarining birlashish sxemasiga binoan ritmik tuzilish vertikal, gorizontal, diagonal, spiral, nursimon, radial, bir tomonli, qarama - qarshi va aralash yo’nalishli bo’ladi.
Ritm tushunchasi umumiy ko’rinishda bu shakl elementlarining navbatmaqnavbat qonuniy almashinib turishi. Kostyum kompozitsiyasidagi ritm kostyumini tashkil etgan shaklning hamma qismlarini birqbiriga bog’lovchi vositalardan biri hisoblanadi. Ritm har qanday asarga musiqiylik baxsh etadi, uni harakatga soladi. Ritm sababli bosh kompozitsion g’oyaning jarangdorligi ortadi, mo’ayyan tartib va ravonlik kiritiladi. SHakl elementlarining va ular o’rtasidagi intervalning takroriyligi ritmning xarakterli alomati hisoblanadi.
SHakllarning va ular o’rtasidagi intervallarning birinqketin qonuniy o’zgara borishi (kattalashishi yoки kichraya borishi) shakllar joylanishining ritmik tartibi deyiladi.
Ritmik tartiblar quyidagi sxemalarda bo’lishi mumkin; teng elementlar takrorlanib turadiqyu, ular o’rtasidagi intervallar o’zgara boradi; shakl elementlari kattalashib yoki kichkinalashib boradiqyu, interval o’zgarmaydi; shakl elementlari ham, ular o’rtasidagi intervallar ham kattalasha yoki kichrая boradi.
Ritm kamaya boradigan yoki orta boradigan bo’ladi. Bundagi sur`at sekin, o’rtacha, tez bo’lishi mumkin.
Kostyum kompozitsiyasida ritmik tuzilishning birgina turidan foydalanish kamdan kam uchraydi. SHaklning hamma elementlari - hajm, chiziqlar, faktura, detallar, bezak va hokazolar ritmik tuzilishi mumkin. Kostyum elementlarining birlashish sxemasiga binoan ritmik tuzilish vertikal, gorizontal, dioganal, spiral, nursimon, radial, bir tomonli, qaramaqqarshi va aralash yo’nalishli bo’ladi.
Эlementlarning rivojlana borishida o’z qonuniyat borligi kompozitsiyani ritmik hal qilishning xarakterli xususiyatidir. Kompozitsiyaviy tarkibga ko’ra, harakat masofa oralig’i (interval) orqali ohista tasvirlansa tamom bo’lmaydigan, davom etadigan ko’rinish kasb etishi mumkin. Bunday holda tasvir shartli ravishda tamomlanadi.
Uy bezagi hisoblangan palak naqshlari asosidagi kompozitsiyani asosan ritmdan iborat tasvirlar desak ham yanglishmaymiz. Ammo, tasviriy san`atning barcha sohalarida ham ritm asosiy, hal etuvchi vazifani bajaravermaydi.
Ayrim kompozitsiyalar voqeligida ritm o’zining asosiy badiiyatli ta`sirini ko’rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
