2022 O‘zbekiston madaniyati va san’ati tarixi

Tosh uymakorligi. Temuriylar dav­rida binolarni uyma tosh bilan bezat Markaziy Osiyoga tosh asosiy kurilish va bezak ashyosi bulib xizmat kiladigan Ozar-boyjon, Armanistoi, Kichik Osiyo va Xindistondan yukori malakali tosh yunuv-chi ustalarning kelishi bilan boshlandi.
Ular maxalliy ustalar bilan birga-likda durdona asarlar yaratdilar, turli badiiy maktab an’analari umumlashtiril-di. Ammo ushbu asarlar negizini maxal­liy Markaziy Osiyo ustalariping san’a-ti tashkil etgan.
Bu davrda uyma nakshli tosh bilan aso­san panellar bezatilgan, kabr toshlari uyilgan, poy ustunlar, panjaralar va ka­lit solinadigan teshik koplamasi tayyor-langan. Bibixonim masjidi tosh koplama bi­lan bezatilgan. Uning devorlari pastki kismi stalaktit panel bilan uralgan.
K,asr bostirmasini tosh ustunlar kuta-rib turadi. Inshootda me’moriy uymakor marmardan foydalanilganligi uzgacha bir tarovat baxsh etgan (17).


Monumental (masobatli) ras­somlik. Temuriylar davri boshlanishi-dan avval barpo etilgap Kusam ibn Abbos makbarasi maxobatli rassomlik izini sak-lagan. Makbara ziyoratxonasidagi bezak kdtlamlari XIV asrga taalluklidir (11), Ikkinchi katlam bezagi XV asr bezagiga yakdn. Oxirgi bezak sanasi XIX asr bulib, nastki katlam naksh i mavzui buyicha XIV asr ikkinchi yarmidagi makbaralarnish sirli kdplamalariga yak,in. Kompozitsiya-viy bezak ikki kismga bulingan, ikkala-sida xam xdshamatli gulli rom soldiril-gan kizil va kuk turunjlar tasvirlan-gan. Yirik xajmli bezak kompozitsiyaga gilam suratini beruvchi kizil rang bilan xoshiyalangan.

99
Bajarish texnikasi buyicha rassomlik tekis va relef (burtma)liga ajratila-di. Releflisi, uz navbatida, texnik ij-rosi buyicha pape-mashe, kontur-relef, kuyma va kundal xillariga bulinadi.

Temuriylar davri yodgorliklarida rel­ef rassomligi ilk bor tatbik etilgapligi mukarrar. Shu davrda tekis peyzaj rassom­ligi tashkil topib, u kismap mazkur davr yodgorliklarida saklanib k,olgan.
Relefli (burtma) sirli ter­rakota. Amir Temur davrida uning ikki xili — uymakor va bosma gulli xillari kullangan. Buni Shaxrisabzning Oksaroy kasridagi turtburchak ustuilar-da kuzatish mumkin.
Usha davrda relefli sirli terrakota asosan ikki rang da bulgap: tosh kirralari-da — feruza, kompozitsiya markazida — sarik rang. Uymakor bezakli shakl kora kontur bilan yuritib chikilgan. Dastlab bulak kolipga kuyib, pishirilgan. Sir bilan koplangach, kaytadan pishirilgan.
Mozaika. Tekis koshin toshtaxtalar-dan xosil kilinadi. Parchinli toshtaxta-lar alcha yengil. Unda mayda elashan kum mivdori kupaytirilib tuprok tarkibi ka-maytirilgan.
Toshtaxtalar bubkka botirib sirlangan. Rangli sir kurroshin tuzlar (oksid-lar) va boshka metallarni omuxta kilib, kerakli dastlabki buek rangini olish uchun tayyorlapgan. Olovda uncha yukori bulma-gan xaroratda pishirilgan.
Naksh tushirish jarayoni kiroyi dik,-katni talab etgan va u nixoyatda serma-shakkat bulgap. Yukori sifatli gapchdan tayyorlangan mozaikali elementlar old tomoni bilan surat konturiga joylashti-rilgan. Ularni bir-biriga moslashda chok mutlako bulmasligi kerak. U ustaning te-kislangan kirralarni kiyalatib kuyishi-da tekshirib borilgan.
Temuriylar zamoni/1,a me’moriy bezak-lar misli kurilmagai darajada shuxrat kozondi. Buyuk Amir Temur xukmronlik kilgan davr bshyularining barcha kismla-ripi bezatishda il gari mavjud bulgan bs-zak turlari bilan birgalikda yangilari paydo bulib, ular kemg kulamda joriy etilgan. Ularning texpologiyasi va ijro-si katta maxrrat va kuplab mablagni ta-lab^kilardi.
Usha davrda keng foydalanilgan bezak turlari orasida me’morlik keramikasi va monumeptal (ulugvor) rassomlik, shu-pingdek yogoch va tosh uymakorligi ancha rivoj topdi.