2-mavzu. Yo‘l qurilish ishlarini tashqil qilishning asosiy xususiyatlari. Reja

l
H

p

0

M
 
yoki250<370<372<381. 
Hisoblab chiqiladigan zaxvatka l0 uchun xar bir potokda operatsiyalar aloxida 
zaxvatkalar bo‘yicha bo‘lib chiqiladi, zarur xisoblab-kitoblar amalga oshiriladi 
xamda mashinalar sifati va ularning ishga solish me’yorlari anikdashtiriladi. 
Zaxvatka uzunligi va operatsiyalar tkxnologik tarkibini bilgan holda, potok rejasi 
tuziladi va uning parametrlari anikdanadi. 
Avtomobil yo‘lini qurish uchun yo‘l mashinalari parkining optimal tarkibini 
belgilash 
YUqorida bayon qilingan barcha hisob-kitoblar va ta’riflar potok tomonidan 
avtomobil yo‘llari elementlarini qurish bo‘yicha ishlarni bajarish vazifasini xal 
qilishga tegishli. 
Yo‘l mashinalari parklarini jamlash vazifasi eng yuqori darajada (qurilish 
boshqarmasi, trest, boshqarma, vazirlik) ko‘p omilli va murakkab vazifa bo‘lib, shu 
bois birinchi galda extimol qilinadigan optimal tarkib yiriklashtirilgan ko‘rsatkichlar 
bo‘yicha tanlab olinadi. 
Yo‘l mashinalari parki deganda qurilish soxasida qurilish-montaj ishlarini 
bajarishga mo‘ljallangan mashinalar yigindisi tushuniladi. Parklarda yo‘l 
mashinalaridan tashqari, qurilish mashinalari, yuk ko‘tarish mashinalari xam 
bo‘lishi mumkin. 
Park tarkibi - bu muayyan belgilari (markalari, yoshi va x k.) bilan ajralib 
turadigan mashinalar guruxlari yigindisi, bunda guruxlardagi mashinalar soni 
ko‘rsatiladi. 
Ilmiy-texnik tarakkiyot talablari xisobga olinganda ishlarni mexanizatsiyal-
ashtirilgan tarzda olib borish tuzilmasini tanlash xal qiluvchi axamiyat kasb etadi. 

---

Uz 
navbatida, 
mavjud 
parkning 
xakikiy 
imkoniyatlari 
ishlarni 
mexanizatsiyalashtirilgan tarzda olib borishning u yoki bu usulini qo‘llashga ta’sir 
ko‘rsatadi. 
Quyidagi shartlar bajarilganda tuzilmani okilona deb xisoblash mumkin: 
parkning miqdoriy tarkibi va tuzilmasi ko‘p jihatdan yo‘l- qurilish ishlarininghajmi 
va tuzilmasiga, ularni bajarishning tashqiliy- texnologik sharoilariga moe keladi; 
mexanizatsiyalash vositalarining texnik darajasi mashinasozlik va turdosh 
soxalardagi texnik tarakkiyot darajasiga moe keladi; mashinalarni sotib olish 
xarajatlari bilan parkdan foydalanish xarajatlari o‘rtasida eng okilona nisbat 
ta’minlangan. 
Aniklik darajasiga bog‘liq holda mashinalarning zarur soni turli usullar bilan 
xisoblab chiqiladi: ishlab chiqarish va smeta me’yorlari darajasida, dastlab ishchi 
mashina-smenalardagi jarayonlarning mashinalardan foydalanish sig‘imini 
anikdagan holda; yillik ish hajmining reja normalari va yiriklashtirilgan 
ko‘rsatkichlar bo‘yicha . 
Tashqilotlar mashina parklarini shakllantirish ularning optimal yoki iktisodiy 
tuzilmasini belgilashdan iborat. Mashinalar parki - bu dinamik tizimdir, uning 
tarkibi erkirgan va ishdan chiqqan mashinalarni xisobdan chiqarish, yangi 
mashinalar va mexanizatsiyalash vositalarini sotib olish xisobiga uzgarib turadi. 
Optimal mashinalar parkini belgilash uchun dastlab qurilishda belgilangan 
mexanizatsiyalash vositalaridan optimal foydalanish vazifasi xal etiladi. 
Buning 
uchun mashinalar otryadlarga, brigadalarga, kolonnalarga, zvyonolarga va xk.larga 
tanlab olinadi va jamlanadi. Bu bulinmalar aloxida kompleks jarayonlarni va xattoki 
ishchi operatsiyalarini bajarish uchun tashqil etiladi, bunda barcha mashinalar 
unumdorligidan va ularning ishonchliligidan eng yuqori darajada foydalanish 
nazarda to‘tiladi. 
Optimal parklarni hisoblab chikdshda asosiy optimallik mezoni barcha ishlar 
hajmini mavjud va yangi keltirilgan mashinalar bilan bajarish, shuningdek 
ta’mirlash bazasini rivojlantirish xarajatlarining eng minimal umumiy 
ko‘rsatkichlaridir. 
Mashinalarga extiyoj - mazkur ishlar hajmini bajarish uchun o‘rtacha yillik 
mashinalar miqdori bo‘lib, dondlarda yoki asosiy parametr (cho‘mich sig‘imi, 
cho‘michning yuk ko‘tarish hajmi, beton yotkizuvchi jamlamaning quvvati, 
unumdorligi va x.k.) birliklarida ifodalanadi: 
Bu erda Vt- mazkur ishlar turining natural ifodadagi fizik hajmi; f — mazkur 
mashinalar bilan bajariladigan ish hajmlarining solishtirma massasi, %; V, - yillik 
ish hajmi (mashinalarning bitta mashinaga yoki asosiy parametr birligiga to‘g‘ri 
keladigan hajmning fizik birliklardagi unumdorligi). 

---

Agar mashinalar bir nechta ish turlarini bajarishda ishtirok etayotgan bo‘lsa, 
mashinalarga bo‘lgan extiyoj xar bir turdagi ishlar uchun aloxida belgilanadi, 
natijalar esa kushiladi: 
Bu erda: Nj - mazkur turdagi mashinalarga umumiy extiyoj. 
Mashinalarni etkazib berish zarurati: 
Bu erda Nim - rejalashtirilgan davrda mazkur turdagi mashinalarga umumiy extiyoj; 
Noi - rejalashtirilgan davr boshida mavjud bo‘lgan turdagi mashinalar soni; 
(buxgalteriya ma’lumotlari asosida aniklanadi); Kpnj - yil davomida mashinalarni 
bir tekis etkazib berish koeffitsienta; NemKC - xisobdan chiqarilayotgan mashinalar 
o‘rniga etkazib berilishi kerak bo‘lgan mashinalar soni; 
Bu erda Krs, - yil davomida mashinalarning bir tekis xisobdan chiqarilishi 
koeffitsienti; Ncj- - rejalashtirilgan davrda hisobdan chiqarilishi kerak bo‘lganu-
turdagi mashinalar soni; 
Bu erda N
jc
- parkda muayyan foydalanish muddatiga ega j- turdagi 
mashinalar soni; K
csj
- tn yil ishlagan mashinalarni xisobdan chiqarish uchun 
koeffitsient; -/- mashinalar hisobdan chiqariladigan yosh intervali. 
Parkning yosh tarkibi, yosh tuzilmasi xakida ma’lumotlar bo‘lmagan da xtsobdan 
chiqarilishi kerak bo‘lgan mashinalar soni belgilangan xizmat muddati bo‘yicha
aniklanadi. 
Loyihalashtirilgan parkning iktisodiy samaradorligi qurilishga kapital 
kiritmalarning iktisodiy samaradorligini aniklash bo‘yicha yuriknomaga muvofiq 
hisoblab chiqiladi. 
Variantlarni takkoslashdagi iktisodiy samara: 
Bu erda P
et
- etalonli park uchun keltirilgan xarajatlar (amaldagi yoki 
namunaviy loyixd bo‘yicha ); P
ras
- xuddi usha yangi xisoblangan park uchun. 
Rejalashtirilgan davrda parkning yangi tarkibini joriy etishdan umumiy iktisodiy 
samaradorlik: