Ishlar
guruxi
Ishlarning nomi
Yo‘l quyiladigai
o‘rtacha kunlik
xavo harorati
0
Bir joydagi grunt ishlari, qoya gruntini ishlash,
ko‘p riklar, trubalar va binolar, yigma plitalardan
qoplamalar qurish
Me’yorlanmagan
I
Mineral materiallardan (shag‘al, shlak va x.k.)
yo‘l to‘shamai qatlamlarini qurish chiziqli er
ishlari
0 gradusdan past
emas
II
Anorganik bog‘lovchilar bilan mustahkamlangan
gruntdan, asfalt, sement, shlakbetonli
qorishmalardan, organik bog‘lovchilar bilan
ishlangan mineral materiallardan yo‘l to‘shamasi
qatlamlarini qurish
Grunt eriganidan
keyin bahorda 5
gradusdan va kuzda
10 gradusdan past
emas
III
Organik bog‘lovchilar bilan ishlangan mineral
materiallar va gruntdan yo‘l to‘shamai
qatlamlarini qurish
10 gradusdan past
emas
IV
YUzani polimer materiallar qo‘shmasdan organik
bog‘lovchilar bilan ishlash
15 gradusdan past
emas
Qish davrida ishchilar va mashinalarni ko‘shimcha harajatlar bilan kamroq
bog‘langan ishlarga o‘tqazish kerak. Bunday ishlar: bir erdagi grunt ishlari,
inshootlarni montaj qilish, yopik xonalar ichidagi ishlar va xokazo.
SHuning uchun qish paytida ishlar maxsus rasmiylashtirilgan ishlarni amalga
oshirish loyihalari (IAOL) asosida olib boriladi, unga ko‘tttimcha. xarajatlar smetasi
ilova qilinadi. Smeta bunday ishlarning maqsadga muvofiqligini asoslab beruvchi
texnik-iktisodiy xisob-kitoblar asosida ishlab chiqiladi.
Xususiy va ixtisoslashtirilgan potoklar muayyan guruxlarga kiritilishi
mumkin, 6.6-rasmda ko‘rsatilgan grafik bo‘yicha xar bir potokning chiziqli grunt
ishlari (Tem) va yo‘l to‘shamalarini qurish uchun kalendar muddatlar (Pk)ni
belgilash mumkin. 20G
104 rasm. Joyning iqlim grafigi.
Yo‘l qurilishining umumiy muddatini, shuningdek aloxida ixtisoslashtirilgan
potoklar bo‘yicha ishlar muddatlarini bilgan holda, yo‘l qurilishining umumiy
grafigi tuziladi (6.7-rasm). Ushbu grafikka ko‘ra yo‘l poyi 1-chi va 2-chi yillarda,
yo‘l to‘shamai esa 2-chi va 3-chi yillarda qurilishi mumkin. Har bir
ixtisoslashtirilgan potok uchun grafik bo‘yicha kalendar kunlar soni ma’lum bo‘lib,
ularga qarab qurilishning xar yili uchun talab etiladigan zarur mehnat va moddiy
resurslar xisoblab chiqiladi.
Rasmdan kurinib turibdiki, ixtisoslashtirilgan potoklar
ikkita qurilish mavsumida ishlari mumkin. Ammo xar bir ixtisoslashtirilgan
potokning xar bir mavsumdagi ishlari boshlanishi va tugashi muddatlari xususiy
potoklarning ishi boshlanishi va tugashi muddatlariga bog‘liq, xususiy potoklar esa,
u yoki bo‘lishlar guruxiga kiradi va o‘zining ishlarni boshlash va tugatish
muddatlariga ega.
Misol tariqasida 105 rasmda ikki kavatli asfalt- beton koplamali, shag‘al
asosda va qum li drenaj qatlamda yo‘l to‘shamaini qurish bo‘yicha
ixtisoslashtirilgan potoklarning xususiy potoklari ishi muddatlari va ish vaqti
xisoblab chikilgan. Birinchi xususiy potok turtta zaxvatkada qumli qatlamni kuyish
va zichlashtirish ishlarini olib boradi. Ikkinchi xususiy potok beshta zaxvatkada
shag‘alli asosni ko‘ra di. Uchinchi xususiy potok asfalt-beton koplamaning kuyi
qatlamini, turtinchi potok - yuqori qatlamini ko‘radi.
Har bir xususiy potokning uzunligi va unumdorligi uni tashqil qiluvchi
zaxvatkalar soni va uzunligiga bog‘liq. Yo‘l poyini barpo qilish bo‘yicha xususiy
potoklar zaxvatkalari bir smenada bajarilgan ishlar hajmiga (m3) qarab xisoblab
chiqiladi. Yo‘l qurilishi bo‘yicha bajarilgan ishlarni xisoblash kulay bo‘lishi uchun
ular zaxvatkalarning o‘rtacha uzunligiga (m) o‘tkaziladi. Yo‘l to‘shamaini qurish
bo‘yicha xususiy potoklar metrlarda ulchanadi, shuning uchun zaxvatkalar xam
metrlarda ulchanadi.
Yo‘l poyini qurishda chuqurliklar va qiyaliklardagi ishlar hajmlari bir xil
taksimlanmagan bo‘ladi. SHuning uchun grunt ishlarini olib borishda grunt ishlariga
ixtisoslashgan bulinmalar (otryadlar va brigadalar) tuziladi, ya’ni bitta otryad
keltirilgan gruntni yoyib chikadi, boshqasi yo‘l chetidagi gruntni tekislaydi va x.k.
Yo‘l to‘shamalari qurilishi bo‘yicha ixtisoslashtirilgan otryadlardan farkli o‘laroq,
ularning unumdorligi kurilayotgan yo‘l davomiyligiga emas, balki kub metrlarda
ifodalangan ishlar hajmiga muvofiqlashtirilgan bo‘ladi, chunki grunt ishlari hajmi
yo‘l uzunligi buylab ko‘tarma balandligi va chuqurlik uzunligiga bog‘liq holda
uzgarib turadi. SHundan kelib chiqib, bir smenada quriladigan yo‘l poyi uzunligi
o‘zgarmas bo‘la olmaydi. Bir joyda olib boriladigan grunt ishlarida birvarakayiga
yo‘l poyining muayyan uzunlikdagi uchastkasi xosil bo‘ladi. Yo‘l poyini barpo etish
bo‘yicha olib boriladigan chiziqli ishlarda mashinalar unumdorligini hisobga olib
bir smenada yoki bir kundagi ishlarni hisoblash maqsadida zaxvatkalarning eng
chegaraviy uzunligi belgilanadi.
Yo‘l uchastkalarga bo‘lib chiqiladi, ular bir-biridan ishlarni olib borish
sharoitlari va xususiyatlari bilan fark qiladi. Bo‘tun yo‘l davomida bir xil
sharoitlarga ega bo‘lgan bunday xar bir uchastka uchun etakchi va bo‘tlovchi
mashinalar tanlanadi. U yoki bu mashinalarni qo‘llashga bog‘liq xrlda bir nechta
variantlar mavjud. Eng maqbul, okilona variant texnik- iktisodiy hisob-kitoblar
asosida tanlab olinadi. Bunday hisob- kitoblarda xar bir variant uchun ishlarning
qiymati, sarflanadigan energiya, ishchilar mehnat unumdorligi va boshqa texnik-
iktisodiy ko‘rsatkichlar anikdanadi. Tegishli variant uchun etakchi mashina
quvvatini tanlash murakkab vazifa hisoblanadi. Bu vazifaning murakkabligi
shundan iboratki, mazkur uchastka yoki bir gurux bir xil uchastkalar vazifalarini xal
qilishda boshqacha sharoitli boshqa uchastkalar bo‘yicha echimlar ma’lum emas,
ular uchun ham variant sifatida xuddi shu turdagi etakchi mashinalar ma’kul bo‘lishi
mumkin. SHuning uchun vazifa asta-sekin echiladi. Avval unumdorligi eng yuqori
bo‘lgan mashina uning bir xil sharoitlardagi uchastkalarda to‘liq ishga solinishi
asosida tanlanadi. Ushbu mashinaning unumdorligi uchastkadagi Qp yoki
uchastkalar guruxlaridagi umumiy ishlar hajmiga hamda bu ishlarni bajarish
muddatiga Tr bog‘liq xrlda aniklanadi, ya’ni:
Pp=Q
P
/T
p
Bu erda Q
p
- mazkur mashina ishlatiladigan uchastkalardagi xak tulanadigan grunt
ishlari hajmi, m ; T
r
- mazkur uchastkalarda yo‘l poyini barpo etish uchun, bo‘tun
yo‘l bo‘yicha yo‘l poyini qurishning umumiy mudsatidan kelib chikib belgilangan
ish smenalaridagi muddat.
Boshqa ish turlari bajariladigan uchastkalar uchun xuddi shunday xisob-
kitoblar kilingandan keyin, xuddi shu tipdagi mashinalar ushbu uchastkalar uchun
xam asosiy bo‘lib chiqishi mumkin. Bunday xollarda bu mashinalarning to‘liq ishga
solinishidan kelib chikib xisob-kitoblar takrorlanadi. Varinatlar soni juda ko‘p ayib
ketishi mumkin, shuning uchun EHMdan foydalaniladi.
Yo‘l to‘shamai qurilishi bo‘yicha xususiy potoklarning smenali zaxvatkalari
ishlar turlari, ularni bajarishga ajratilgan muddatlar, ko‘llaniladigan mashinalar
smenalari va unumdorligiga bog‘liq. Grunt ishlari, yo‘l to‘shamalarini qurish va
boshqa ishlar odatda kamdan-kam xollarda bitta smenada, ko‘p incha ikki smenada
olib boriladi, uchinchi smena mashinalar ta’miriga mo‘ljallanadi.
DS-110 va DS-150 kabi zamonaviy qudratli va unumdor mashinalardan
foydalanilganda bunday zaxvatka mashinalarni to‘liq ishga solish uchun kichiklik
qiladi. Boshqa tomondan, zaxvatkani yo‘l poyining tayyorligi darajasini xisobga
olmasdan faqatmashinalarning unumdorligini bo‘yicha asossiz belgilash ishlarni
tugatish muddatlarining bo‘zilishiga olib kelishi mumkin. SHuning uchun barcha
sharoitlarni xisobga olgan holda zaxvatkaning zarur uzunligini belgilash kerak.
Zaxvatkaning yo‘l quyiladigan eng kichik uzunligini bilgan holda mashinalarning
ular uchun belgilangan muddatda va unumdorlikda ishlashi sharoitlaridan kelib
chikib zaxvatkaning mumkin bo‘lgan eng yuqori uzunligi aniklanadi. Birinchi galda,
bu xisob-kitoblar etakchi mashina uchun xar bir operatsiya bo‘yicha amalga
oshiriladi, u bilan bir jamlamada ishlaydigan boshqa mashinalar unumdorligiga
muvofiq keladigan quvvati bllgilanadi.
Barcha hisob-kitoblar bir nechta zaxvatka uchun zarur ma’lumotlarni hisobga
olgan holda EXMda bajariladi. Olingan ma’lumotlar bo‘yicha grafik tuzish (36.5-
raem) va unga qarab mashinalar unumdorligi va xarajatlar miudori turlicha bo‘lgan
zaxvatkalar uzunligini anikdash mausadga muvofiu; Grafikda uiymat o‘zgarishlari
bo‘tlovchi mashinalar soni ko‘p aygan joyda paydo bo‘ladi.
Grafikdan ko‘rinib turibdiki, koplamani qurish qiymati smena zaxvatkasi
uzunligi kattalashishi bilan kamayadi va unumdorlikdan to‘liq foydalanilganda
minimumga etadi.
Otryadda mashinalardan foydalanish koeffitsienta barcha xisob- kitoblar kesimida
etarlicha yuqori darajada koladi (o‘rtacha 0,988).
Smena zaxvatkasi uzunligini potokdagi etakchi mashinaning eng yuqori
unumdorligi bo‘yicha xisoblab chiqish kerak. Maxalliy sharoitlarga ko‘ra (asfalt va
sement-beton zavodlar unumdorligi, ulardan korishmalar quyiladigan joygacha
bo‘lgan masofa, xarakatlanish yo‘llari turi, avtomobillar turlari va soniga bog‘liq
holda) etakchi mashinaning eng yuqori samaradorligini ta’minlashning ilojisi
bo‘lmagan da, smena zaxvatkasi uzunligi etakchi mashinaning eng yuqori
unumdorligi asosida xisoblab chikilgan ko‘rsatkichdan kam bo‘lishi mumkin.
Alohida konstruktiv qatlamni barpo qilish bo‘yicha xar bir xususiy potok
uchun zaxvatkaning optimal uzunligini belgilash mumkin. SHuning uchun optimal
zaxvatkalar uzunligi asosida xar bir xususiy potok uchun xam, umuman
ixtisoslashtirilgan potok uchun ham zaxvatka uzunligi xisoblab chiqilishi kerak.
Ixtisoslashtirilgan potok uchun xisoblab chikilgan zaxvatka uzunligi barcha xususiy
potoklar uchun bitta bo‘lishi mumkin, bunda xar bir xususiy potok 1m dan kiskarok
bo‘lgan, l0 ga yaqin xamda lH dan katta 1r ga teng bo‘ladi, ya’ni
Xisoblab chiqiladigan zaxvatka miqdori olingan l0 ning optimal uzunligidan kelib
chikib, rakamni kichik tomonga yaxlitlash yo‘li bilan belgilanadi. Bu xisob-
kitoblarni osonlashtirish (loyihalashtirishda xamda naryadlarni yozish va yopishda)
xamda unumdorlik zaxirasini yaratish uchun zarur. CHunonchi, zaxvatkalar
uzunliklarining quyidagi nisbatini ko‘rsatish mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: |