2-mavzu. Kimyo fanining asosiy qonunlari

Avogadro qonuni

Bu qonun 1811 yili Avagadro tomonidan ochilgan bo’lib, quyidagicha ta’riflanadi:
Bir xil temperatura va bosimda baravar hajmdagi turli gazlardagi molekulalar soni bir xil bo’ladi.
Olim kimyoviy reaksiyalardagi gazlar hajmlari orasidagi oddiy nisbatni tekshirib, fanga molekulalar moddalarning kichik zarrachasidir degan tushunchani kiritdi. Bunda atom elementning mayda zarrachalaridir degan fikr saqlandi. Oddiy moddalar molekulalari ham kamida bir necha atomdan tashkil topganligi Avagadro tomonidan uqdirib o’tildi.
Avagadro qonunidan quyidagi ikki xulosa kelib chiqdi:
1)Normal sharoitda (bosim 101,3 kPa = 1 atm va O^oC = 273⁰K temperaturada) har qanday gazning 1 moli 22,4 l hajmni egallaydi;
2) Ikki gazning bir xil bosim va temperaturadagi zichligi ular molyar massalariga to’g’ri proporsionaldir.
Avagadro qonuni gazlar molekulalaridagi atomlar soni haqida fikr yuritishga asos bo’ldi. Qator gazlar, shu jumladan vodorod, kislorod, xlor, azotning molekulalari qo’sh atomliligi haqida mulohazalar bildirildi. Qonun elementlarning atom massalari va murakkab moddalarning molekulyar massalarini aniqlashda katta rol oynadi.

Xajmiy nisbatlar qonuni.

Ba’zi gazlarning (masalan vodorod, kislorod va boshqalarning) qo’sh atomliligi haqidagi mulohazalar J.L.Gey-Lyussak tomonidan 1808 yili ochilgan oddiy hajmlar nisbati haqidagi qonunda tasdiqlandi. Olimning reaksiyaga kirishayotgan va hosil bo’layotgan gazlar hajmlarini o’lchash borasida o’tkazgan ko’pgina tajribalari asosida kelib chiqqan qonun quyidagicha ta’riflandi:
O’zgarmas bosim va temperaturada reaksiyaga kirishayotgan gazlar hamda reaksiya natijasida hosil bo’layotgan gazlar hajmlari o’zaro kichik butun sonlar nisbati kabi nisbatda bo’ladi. Masalan, is gazining oksidlanish reaksiyasida:
2CO + O₂ = 2CO_2⁴
hajmlar nisbati quyidagicha bo’ladi:
u (CO) : u(O₂): u(CO₂) = 2:1:2
Stexiometrik qonunlar atom-molekulyar ta’limot bilan chambarchas bog’liq bo’lib, kimyoning asosini tashkil qiladi. Stexiometrik hisoblar barcha reaksiyalarda olib boriladi.