2-mavzu. Kimyo fanining asosiy qonunlari

Ekvivalentlar qonuni.

Tarkibning doimiylik qonuni tasdiqlaganidek elementlar bir-biri bilan aniq miqdoriy nisbatlarda birikadi. Shu munosabat bilan kimyoga evkivalent va ekvivalent massa tushunchalari kiritiladi. Mazkur oksidlanish-qaytarilish reaksiyasida bitta vodorod kationiga yoki shu oksidlanish-qaytarilish reaksiyasida bitta elektronga ekvivalent (teng, baravar) bo’la oluvchi yoki shartli ravishda olingan modda zarrachasi ekvivalent sifatida qaraladi. Mazkur oksidlanish-qaytarilish reaksiyasida bitta vodorod kationi yoki shu oksidlanish-qaytarilish reaksiyasida bitta elektronga aniq modda zarrachasining qay qismiga ekvivalent bo’la olishini belgilovchi son ekvivalentlik faktori deyiladi va 1 ekv bilan belgilanadi. Ekvivalentlik faktorini mazkur reaksiyaning stexnometrik koeffitsientlari asosida hisoblab topiladi. Masalan, vodorod sulfidning yonishidagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyasida:
2 H₂S + 3O₂ =2H₂O + 2SO_2³
oltingugurtning oksidlanish darajasi -2 dan +4gacha o’zgaradi, H₂S molekulasi 6 ta elektron yo’qotadi, ya’ni bitta elektronga H₂S ning shartli zarrachasi ekvivalent bo’ladi, f ekv (H₂S) . Mazkur modda ekvivalenti qanday reaksiyaga kirishayotganligigaqarab turib turlicha bo’lishi mumkin. Ekvivalentlik faktori birga teng yoki undan kichik bo’lishi mumkin.
Ekvivalent miqdori mollarda o’lchanadi. 1 mol ekvivalent massasi, ya’ni ekvivalentning molyar massasi ekvivalentlik faktori bilan modda molyar massasi ko’paytmasiga teng bo’ladi. Masalan, vodorod sulfid yonishidagi oksindalanish-qaytarilish reaksiyasida vodorod sulfidning ekvivalent molyar massasi
M 1/6 H₂S = fekv (H₂S) ^. M (H₂S);
M 1/6 H₂S = 1/6 ^. 34,06 = 5,68 g/molga teng bo’ladi.
Ekvivalentning molyar massasi tushunchasidan foydalanib, ekvivalentlar qonunini quyidagicha ta’riflash mumkin:
Reaksiyaga kirishayotgan moddalar massasi o’zaro ular ekvivalentlarining molyar massalariniki kabi bo’ladi.