2-мавзу: ишлаб чиқариш жараёни: мазмуни омиллари ва натижалари

Ишлаб чиқаришнинг самарадорлиги ва унинг кўрсаткичлари

Иқтисодиёт назарияси фанининг энг муҳим муаммоларидан бири ишлаб чиқариш самарадорлиги ва уни ошириш йўлларини қидиришдан иборат. Чунки ишлаб чиқариш самарадорлигини оширмасдан туриб, мамлакат олдида турган муҳим масалалар, мустақил иқтисодий тараққиётни жадаллаштириш, жамият аъзола-рининг эҳтиёжларини қондириш, аҳоли фаровонлигини ошриб бўлмайди. Самарадорликни ишлаб чиқаришнинг пировард натижаси билан, унга сарфланган ресурслар, маблағлар ёки сарфланган ҳаражатлар ўртасидаги нисбат билан аниқлаш мумкин.

Бозор иқтисодиёти даврида ишлаб чиқаришнинг асосий мақсади максимал фойда олишга қаратилганлиги туфайли ҳар бир хўжалик субъекти кўпроқ фойда олишга ҳаракат қилади. Шу сабабли ишлаб чиқариш самарадорлигини аниқлаш учун жами олинган фойдани (Ф) ишлаб чиқаришга сарфланган харажатларга (ИХ) нисбати билан аниқланади. Бу:

Р¹ - фойда нормаси ИХ - иқтисодий харажатлар
Бозор иқтисодиёти шароитида самарадорликнинг асосий кўрсаткичи олинган фойданинг ҳаражатларга нисбати ёки рента-беллик, ёки даромадлилик, фойдалилик даражаси билан аниқлаш кенг равишда қўлланилади. Аммо ишлаб чиқариш самарадорлиги кўп қиррали бўлиб, бу айтилган бир кўрсатгич билан ифодалаш ҳар доим ҳам тўла равишда ҳар томонлама аниқ ифодалаш имконини бермайди. Шунинг учун ишлаб чиқариш самарадорлигини тўла ифодалаш учун унда ишлатилган омилларнинг унумдорлигини, улардан унумли фойдаланиш даражасини аниқлайдиган кўрсаткичлар тизимидан фойдаланиб келинади.
Шундай тизимлардан бири ижтимоий меҳнат унумдорлиги бўлиб, у барча тизимларда самарадорликни асосий кўрсатгичи ҳисобланади. Меҳнат унумдорлиги - ишчи кучининг маълум вақт бирлигида маҳсулот яратиш қобилиятига айтилади. Ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг сарфланган меҳнат миқдорига нисбатан белгиланади. Маълумки сарфланган мехнат миқдори эса ишлаган вақт билан киши куни, киши соати билан белгиланади.
Меҳнат унумдорлигини қуйидагича аниқлаш мумкин.