14-mavzu: Nutq madaniyatini egallashning usul va yo‘llari. Nutqqa tayyorgarlik ko‘rish. Nutq texnikasi Reja

Stressga qarshi kurash 
Stress (hayajon) – qattiq hayajon, ruhiy zarba holati hisoblanadi. Stress – 
muhim moslashuvchan jarayonlardan biri bo‘lib, u butun organizmning tezda 
faollashuvi bilan belgilanadi. Xavfli vaziyatdan kutulishdan butun kuchlarni 
harakatga keltiradi. Aytaylik, imtihon oldidan yoki minbarga chiqish oldidagi 
o‘zingizda yuz beradigan holatni tasavvur qiling: tizzalar titraydi, ovoz buziladi,
og‘iz bo‘shlig‘i quriydi, kaftlar sovuq ter bilan qoplanadi... 
Zamonaviy inson o‘zining qadimgi ajdodlaridan farqli o‘laroq kuchli 
hayajon belgilarini namoyon qilmasdan jamoat oldida turishga majbur. Bunday 
holatlar bilan qanday kurashish kerak. So‘zlovchi uchun hayajonlanish foydali. U 
ruhni tetiklantirgan holda ilhomlanish imkoniyatini beradi. Bu esa odatdagi holatda 
mumkin emas. Bunda nutq muvaffaqiyatli chiqishi uchun zarur bo‘lgan hissiyot
paydo bo‘ladi. Demak, hayajon – nutq muvaffaqiyatini ta’minlashda ijobiy omil 
bo‘lib, unga tayyorlanish, o‘zingizdagi qo‘rquvni engishga, hayajondan esa 
muvaffaqiyat garovi sifatida foydalanishga o‘rgatadi. 
Stressga qarshi nafas mashqi: 
1.
Turli holatda (turgan, o‘tirgan) o‘zingizni bo‘sh qo‘ying. 
2.
Mushaklarni bo‘shashtirib, burundan xotirjam nafas oling. 
3.
Hech qanday zo‘riqishsiz o‘pkada ozgina nafas qolguncha sekin chiqaring. Ko‘zni 
yumib olish ham mumkin. 
4.
Mashqni ilk boshlaganlar 15-20 sekund nafasni ushlab turib, so‘ngra 3 
daqiqagacha etkazib turish mumkin. Nafas olmay turish qiyinlashganda qorin 
mushaklarini yordamga chaqiring. 
5.
Nafasni o‘ta xotirjam, sekin (xuddi kam – kamdan, oz – ozdan yutayotganday) 
olish va xuddi shu holatda chiqarish kerak. 
6.
Nafasni shunday oling va chiqaringki, avval qoringa so‘ng o‘pkada havo 
to‘layotganini his qiling. Bu mashqni butun tanani bo‘shashtirgan holda 1 
daqiqa davomida bajaring. 
Bu – to‘laqonli nafas olish usuli deyiladi. 
Savollar: 
1.
Nutq madaniyati sohasining qanday asosiy yo‘nalishi mavjud? 
2.Nutq madaniyatini egallashning nechta bosqichi bor? 
3.Nutqqa tayyorgarlik ko‘rish qanday amalga oshiriladi? 
4.Notiqning ovozi qanday xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak? 
5.Ovozning yoqimli bo‘lishi nimalarga bog‘liq? 

---

6.
Ovoz buzilishiga sabab bo‘ladigan omillar va uni bartaraf etish 
yo‘llari qaysilar?