11- мавзу: Ўрта асрларда шарқ мамлакатлари давлати ва ҳУҚУҚИ

11- МАВЗУ: ЎРТА АСРЛАРДА ШАРҚ 
МАМЛАКАТЛАРИ ДАВЛАТИ ВА ҲУҚУҚИ
235 
деган принцип ўрнатилганди. 
Хитойда никоҳ– оила ҳуқуқининг диний анъаналар билан чамбарчас 
бўлган. Ота оила аъзолари устидан, эр хотин устидан ҳукмрон эди. Бошқа-
бошқа табақаларнинг вакиллари ўртасидаги никоҳлар қаттиқ қораланган ва 
хатто қатор ҳолларда қонун бўйича таъқиб қилинган. Никоҳга кириш ҳар бир 
кишининг бурчи ҳисобланган. Никоҳ тузишдан мақсад эрдан насл қолдириш 
бўлган. Никоҳ келин ва куёвнинг оиласи ўртасидаги келишувдан иборат 
бўлиб, бунда никоҳга кирувчиларнинг розилиги талаб қилинмаган, лекин 
оталарининг розилиги бўлиши шарт эди. Никоҳга кириш ёши кодексларда 
кўрсатилган. Қоида бўйича, бу эркаклар учун 15-16 ёш, баъзан 20 ёш, аёллар 
учун 14-15 ёш атрофида белгиланган. Ҳали туғилмаган болаларни 
унаштириш одати кенг тарқалган эди. 
2.
 
Араб халифалиги ва ислом ҳуқуқи
Араб халифалигининг ташкил топиши. 
VII асрда ташкил топиб, XIII 
асргача ҳукм сурган Араб халифалиги тарихини уч даврга ажратиш мумкин. 
Биринчи давр 
– арабларда давлатнинг ташкил топишидан то 
Умавийлар сулоласининг ҳокимият тепасига келишигача бўлган вақтга тўғри 
келади ва қарайиб 30 йил давом этади. Бу вақтда араб давлати ташкил топган, 
арабларнинг ижтимоий ва давлат тузумида ибтидоий жамоа тузумининг 
кўпгина қолдиқлари, ҳарбий демократия белгилари сақланиб қолган эди. 
Айнан шу даврдан бошлаб Араб халифалигининг ўзига хос белгилари – 
давлат бошлиғи қўлида ҳам дунёвий, ҳам диний ҳокимиятнинг қўшилиб 
кетиши содир бўлади. 
Иккинчи давр
– Дамашқ (Сурия) даври – Умавийлар сулоласининг 
ҳукмронлиги даври (661-750 йиллар) бўлиб, бу вақтда ўзига хос деспотия 
кўринишидаги меросий халифа бошчилик қиладиган нисбатан марказлашган 
давлат тошкил топган. Xалифа айни пайтда ислом динининг ҳам бошлиғи 
ҳисобланган. 
Учинчи давр 
– Боғдод (Эрон- 
Месопатамия) даври – Аббосийлар 
сулоласининг идора қилиш даври бўлиб, 
750-1055 йилларни ўз ичига олади ва 
халифаликнинг 
турклар 
томонидан 
босиб олиниши билан тугайди
8
. 
Арабларда ҳам давлат ташкил 
топишининг асосий сабаби жамиятнинг 
синфларга ажралиши эди. Бундан 
ташқари, араблар иқтисодий инқироз 
туфайли янги-янги ҳудудларга муҳтож 
бўлиб, майда араб қабилаларини бирлаштириш ҳаракати, айниқса, VI асрда 
8
The Concise Encyclopedia of Islam. Cyril Glasse. P. 39-41,318-319, 353-354 
Расм. Араб халифалиги томонидан эгалланган 
ҳудудлар

---