1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Назорат учун саволлар
1. Шаҳарсозликда экологик жиҳатлар нималардан иборат? 
2. Шаҳарсозликнинг экологик муаммоси деганда нимани тушунасиз? 
3. Урбоэкологияга таъриф беринг? 
4. “Маданий” қатламга таъриф беринг? 
5. Шаҳарсозлик фаолиятида экологик талаблар қандай йўналишдан 
иборат? 
6. Шаҳарсозлик фаолиятида экологик талабларнинг асосий йўналишларини 
таърифлаб беринг? 
7. Экологик хавфсиз қурилиш деганда нимани тушунасиз? 
8. Санитар-ҳимоя зонаси қандай синфларга ажратилади? 
9. Яшил майдонлар муҳофаси қандай амалга оширилади?
10. Экологик шаҳар қурилишини лойиҳалаш нималарни назарда 
тутади? 
11. Жойлаштиришга нималар амалга оширилади? 
12. Майдоннинг экологик сиғими деганда нимани тушунасиз? 
13. Урбоэкологик вазифалар нималардан иборат? 
14. Экологик мувозат деганда нимани тушунасиз? 
15. Жойлаштириш тизимларида нималар таъминланган бўлиши керак? 
16. Шаҳарсозликни лойиҳалаш тизими нималарни ѐндашишда сақлайди? 
17. Майдонлар даражасини неча хил бўлади ва уларга таъриф беринг? 
18. Турар-жой 
туманининг лойиҳавий ечимида шаҳарсозликнинг 
комплекс воситалари қандай йўналишларда жорий этилади? 
 

---

109
 
9-МАВЗУ. ҚУРИЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ АТРОФ-МУҲИТГА 
ТАЪСИРИ
Таянч иборалар: 
Қурилиш, экология, бино ва иншоотлар, турар-жойлар, 
ишлаб чиқариш корхоналари, муҳандислик иншооти, объект, қурилиш 
жараѐни, қурилиш майдони, лойиҳалаш, табиий шароит, табиат, географик 
жойлашиш, транспорт, чиқиндилар, экологик талаблар, ҳудуд, омиллар, 
атмосфера ҳавоси, хавфсизлик, сув, тупроқ, ресурслар, қувурлар. 
Режа:
9.1. Қурилиш жараѐнидаги талаблар.
9.2. Қурилиш жараѐнининг атроф-муҳитга таъсирини камайтириш.
9.1. Қурилиш жараѐнидаги талаблар
ХIХ аср бошларида ер шарида 750 шаҳар бўлган бўлиб, 1950 йилда 
уларнинг сони 276000 дан ошиб кетди. Шаҳарларда аҳолининг яшаши 1950 
йилда 30% ва 2015 йилда эса 50-70% кўпайиши кузатилган. 
Қурилиш экологиясида лойиҳалаштириш, қурилиш ва қурилиш 
объектларини фойдаланишда экологик қарорларни илмий асосда амалиѐтда 
қўлланилиши талаб этилади. 
Қурилиш 
– моддий ишлаб чиқаришнинг йирик тармоқларидан бири 
бўлиб, турли мақсадлардаги бино ва иншоотларни қуриш ва қайтадан 
таъмирлаш, фойдаланиладиган ҳудуд билан бирга қурилаѐтган бино ва 
иншоотлар кенг маънода яратувчанлик жараѐнидир. 
Тугалланган ва фойдаланишга топшириш учун тайѐрланган ишлаб 
чиқариш корхоналари, турар-жойлар, жамоат бинолари, иншоотлар ва бошқа 
объектлар қурилиш маҳсулотлари ҳисобланади. 
Дунѐ бўйлаб жуда кўп иншоотларнинг табиий шароитини ҳисобга 
олмасдан қурилиши натижасида, бир неча фалокатларнинг рўй бериши, 
айрим иншоотларнинг эса табиатга кучли салбий таъсири оқибатида қатор 
экологик 
муаммоларнинг 
юзага 
келиши 
лойиҳаларнинг 
экологик 
экспертизадан ўтказиш шартлигини белгилаб берди. 
Ўзбекистон Республикасида ўтган асрнинг 90-йилларидан бошлаб, йирик
иншоот ва объектларнинг лойиҳалари экологик экспертизадан ўтказила 
бошланди. Йирик иншоотлар қурилишининг майдони 250-500 гектарни ташкил 
этади. Транспорт воситалари учун меъѐр бўйича бир томонлама ҳаракат 
қиладиган йўлнинг кенглиги 3,5 метр, икки томонлама ҳаракат қиладиган 
йўлнинг кенглиги эса 6 метр бўлиши керак. Транспорт воситалари қайтадиган 
йўлнинг радиуси 10 метр ва бошқа катта ҳажмли автомобиллар учун 12 
метрдан кам бўлмаслиги лозим. 

---