|
Sfigmogrammanin’:
Anakrotasi – ju’rek ciklinin’ ha’m qandi tez aydaw fazasina mas keledi.
Katakrotasi – qandi a’ste aydaw fazasina
Insizurasi – protodiastolik fazasina
Dikrotik ko’teriliwi – izometrik bosasiw fazasina
Puls tekserilip, onin’ bir bir qansha qa’siyetleri chastotasi, tezligi, amplitudasi, teren’ligi ha’m ritmin aniqlaw mumkin. 1 minuttagi puls chastotasi ju’rektin’ qisqariiwlar chastotasin xarakterleydi. Puls jildamlig’i – arteriyada basimnin’ anakrota waqtinda ko’terilip pa’seyiw tezligi bolip tabiladi. Pulstin’ bul belgisine qarap puls celer (ildam yamasa tez puls) ha’m pulsus tardus (a’ste puls)ni ajratadi. Pulsus celer aortal klapanlar kemshiliginde gu’zetiledi, bul porokda qarinshalardan ko’p qan atilip shig’ip , bir bo’legi klapandag’i nuqsan arqali qarinshag’a tez qaytip tu’sedi. Pulsus tardus aortal tesik tarayg’anda ushiraydi, bul porokda qan aortag’a normag’a qarag’anda a’ste atilip shig’adi.
Puls turtkichi waqtinda arteriya diywalinin’ tebranish mug’dari puls amplitudasi dep ataladi.
Puls teren’ligi yamasa qattilig’i arteriyanin’ puls tawsilg’ansha basiw ushin zarur kush penen aniqlanadi.
Elektrokardiogramma ha’m sfigrogrammani bir fotoplenkada aniqlanip, ju’rek xizmetinin’ ayirim buziliwlari haqqinda pikir ju’ritiw ushin a’meliy ta’repten a’hmiyetli mag’liwmatlar aliw mumkin. Ayirimlari puls defitsiti dep ataliwshi ha’diyse ju’z beredi, bunda qarinshalardin’ ha’r bir qozg’aliw tolqini tamirlar sistemesina atilip shig’iwina ha’m puls tu’rtkisi payda boliwina alip kelebermeydi. Sistolada qan ju’da’ to’men aylang’ani ushin qarinshalardin’ ayirim sistolalari periferik arteriyalarg’a jetip bariwshi puls tolqinin payda ete almaydi, bunda puls aritmik boladi (puls aritMiysi).
Qannin’ arterial basimi.
Birinshi ma’rte qan basimin 1733 yilda Stefan Xels o’lshegen . Attin’ qan tamirina – uyqi arteriyasina iyne kiritip uzin nay menen jalg’astirip basimdi o’lshegen.
Haywan, bazida ese adam arteriyalarindag’i qan basimdi o’lshew ushin manometrge qattiq diywalli nay menen jalg’ap qoyilg’an shisha kanyula yamasa iyne arteriyag’a kiritiledi. Kanyulyada yamasa tutasatug’in nayda qan uyip qalmaslig’i ushin olarg’a qandi uyiwinan saqlaytug’in zat toltiriladi. Qan basimdi o’lshew ushin aldinlari kalkovushli sinap manometrlerinen paydalanatug’in edi, basim o’zgerislerinin’ iymek sizig’i kimograf barabanlarina jazip turar edi. Biraq sinap manometrlari inersiyasi u’lken bolg’ani ushin qa’te mag’liwmat beredi. Sonin’’ ushin ha’zir elektr manometrlerden paydalaniladi, qan basiminin’ o‘zgeriwi bul asbaplarda induktivlik yamasa aktiv qarsiliqtin’ o‘zgariwine sebep boladi. Elektr manometrleri sezgirligi sezgirligi ha’m inersiyasizligi menen pariq qiladi.
Qan basimdi aniqlawdin’ joqarida usinis etilgen u’zliksiz yamasa qanli usilinda arteriyag’a iyne yamasa kanyula kiritiledi.. Adamnin’ qan basimini o’lshew ushin a’dette basqa – quralli, yamasa qansiz usillar ko’birek qollaniladi. Olar tamir ishinen qan o’tiwin toqtatiw ushin za’ru’r bolg’an basimdi o’lshewge tiykarlang’an. Tekserilip atirg’an insannin’ qolina gewek rezine manjeta oraladi. Manjetag’a hawa jiberiwshi rezina ballong’a ha’m sinap manometrg’a jalg’anadi. Manjeta hawag’a toltirilip , isip qoldi qisadi, manometer ese manjetada payda bolg’an basimdi o’lsheydi. Bunday tekseriw ushin Riva -Rochchi sfigmomanomeri isletiledi. Qan basimin usi asbapta o’lshew ushin, N.S.Korotkov usinisina ko’re manjetag’a hawa toltirip o’lshew menen xarakterlenedi.
Qisilmag’an arteriya ishinen qan o’tip atirg’anda a’dette dawis esitilmeydi. Manjetadagi basim sistolik arterial basimnan artiq kelse, arteriyani pu’tinley qisip qoyadi ha’m onan qan o’tiwi toqtaydi. Sol waqitta dawis esitilmeydi. Manjetag’i hawa a’ste-a’ste shig’arilip jiberilse , ondag’i basim sistola arterial basimnan sa’l kemeyiwi menen, sistola waqtinda qan ag’imi arteriyanin’ qisilg’an ornin jen’ip o’tedi, manjeta pa’sine jol aladi. Arteriyanin’ qisilg’an ornindag’i u’lken tezlik ha’m kinetik energiya menen kelip atirg’an qan porsiyasinin’ arteriya diywalina uriliwinan dawis shig’adi, bul dawis manjeta pa’sinen esitiledi. Manjetadag’I basimnin’ qaysi mug’darinda arteriyada da’slepki dawislar payda bolsa, sol basim maksimal, yag’niy sistolik basimg’a mas keledi. Manjetadag’i basim ja’nede pa’seyip, diastolik basimnan arteriyadan sistola waqtinda ham, diastola waqtinda ham qan o’te baslaydi. Bul waqitta arteriyanin’ manjetadan pa’sttegi dawisi jog’aladi. Arteriyada dawislar joytilg’an waqitta manjetadagi basim mug’darina qarap, minimal, yag’niy diastolik basim aniqlanadi.
N.S.Korotkov usili menen arteriyada o’lshengen basim mug’darin elektrmanometrga jalg’ap qoyilg’an iyneni usi adamnin’ tamirina kiritip aniqlang’an basim mug’darina salistirilsa , bir-birine jaqin na’tiyjeler aniqlanadi, na’tiyjeler mas kele bermeydi.
Arteriyalardag’i basim (P): 1) ju’rek islewi na’tiyjesinde arteriyalarg’a kiretug’in qan ko’lemi (Q); 2) mayda arteriyalar, arteriolalar ha’m kapillyarlarda qan ag’imi ushiraytug’in qarsiliq (R) ga baylanisli. Bug’an baylanisli a’piwayi ten’leme: P=Q.R menen sa’wlelenedi. Bul ten’lemege muwapiq, minutliq ko’lemnin’ artiwi na’tiyjesinde (misali, organizmge kop qan quyilg’anda) qan basimi ko’teriledi. Minutliq ko’lem kemeygende (misali, organizm qan joyitqanda ) ese, kerisinshe , arterial basim pa’seyedi.
Kapillyarlar ha’m venalar ken’eygenda ham ju’rekke venoz qan kemirek qaytip keledi,usi sebepli qan basimi pa’seyedi, ju’rekten atilip shig’atug’in qannin’ minutliq ko’lemi kemeyedi. Bul jag’dayda qan kapillyarlar ha’m venalarda toplanadi. Qan ketkennen keyin sirqolyasiya qiliwshi qan massasi kemeygendegi siyaqli, bul jag’dayda ham minutliq ko’lem kemeyedi, arterial basim ham pa’seyedi.
Qan basimi ju’rekten atilip shig’atug’in qan mug’darina baylanisli ekenligin adasqan nervke ta’sir etiw misalinda ko’rsetiw mu’mkin. Adasqan nerv ku’shsiz ta’sirlengende ju’rek ishinin’ a’stelesiwi ha’m pa’seyiwi arteriyalarg’a qan keliwin kemeytiredi, qan basimi pa’seyedi. Adasqan nerv kushli ta’sirlengende ju’rek toqtap qaladi ha’m arteriyalarg’a qan kirmey qoyadi, qan basimi 0 ge shekem pa’seyedi.
Joqarida keltirilgen ten’lemeden ko’rinip turipti , qan o’tiwine periferik qarsiliq xam arterial basim mug’darin belgilep beriwshi faktor esaplanadi. Arteriolalarda bul qarsiliq maksimal darejede joqari. Olar tarayg’an ha’m qan ag’iwina qarsiliq u’lken bolsa, arterial qan basimi asip ketedi. Arteriolalar ken’aygende ese, kerisinshe arteriyalardagi basim pa’seyedi.
Periferik qarsiliq mug’darina, demek, arterial basim da’rejesine qannin’ jabisqaqlig’i ham ta’sir etedi: qan bir qansha jabisqaq bolsa, arteriolalardagi qarsiliq ha’m arteriyalardagi basim bir qansha ko’p ko’teriledi.
Arteriyalardag’i qan basimi ha’r dayim bir tu’rlida turmay, bir qadar ortasha mug’dardan joqarig’a ko’terilip ha’m pastke tu’sip turadi. Qan basiminin’ egri sizig’inda bul o‘zgarisler 3 tu’rli tolqin formasinda boladi. .
Do'stlaringiz bilan baham: |
