|
Hújjetlerdi málimleme analizi
Hújjettiń informaciya analizi onıń tekstin bir neshe parametrler boyınsha rásmiy xarakteristikalawdı názerde tutadı: fizikalıq kólem (ólshemler), informaciya kólemi, informaciya sıyımlılıǵı, informaciya quramı hám basqalar.
Qaǵaz hújjetleriniń fizikalıq kólemi basılǵan betlerde ólshenedi. Baspadan shıǵarılǵan bet - baspa bettiń bir tárepine teń bolǵan hám baspa sızıqlar formatına, tekst teriw qásiyetlerine hám shriftke qarap hár túrlı basılǵan belgilerdi óz ishine alǵan baspa jumıs kóleminiń birligi (maydanı). Fizikalıq baspa betti (onıń tariypi baspa bet tariypine tuwrı keledi) hám shártli baspa betti parıqlań, onıń ushın 60 x90 sm formatındaǵı baspa bet alınadı; hár túrlı formatındaǵı qaǵazda basılǵan baspalardıń baspa kólemin salıstırıwǵa xızmet etedi.
Filmler, video hám dawıslı jazıwlar kórsetiw (dawıs) waqıt penen ólshenedi.
Hújjettiń informaciya kólemi úzliksiz teksttiń uzınlıǵı yamasa maydanı menen ólshenedi (boslıqlar, shegaralar, pauzalar bunnan tısqarı). Baspa ámeliyatında buxgalteriya esabı hám baspalar dizimi túsinigi qollanıladı. 40 mıń baspa belgige yamasa 700 qatar qosıq tekstke yamasa 3000 kvadrat metrge teń bolǵan baspa kóleminiń bul birligi súwretleytuǵın materialdı kóriń. Biraq kóbinese informaciya kólemi belgiler sanı menen ólshenedi. Atap aytqanda, belgiler (bayıtlar) sanı kompyuterde oqılatuǵın informaciya tasıwshılardıń informaciya kólemine ólshenedi.
Hújjettiń informaciya kóleminiń fizikalıq kólemine qatnası ıqshamlılıq dep ataladı. Eń ıqshamlı ólshem - bul kishi kólemdegi úlken kólemdegi maǵlıwmattı óz ishine alǵan hújjet, ol bir qansha puxta, biraq usınıń menen birge tekstti qabıl etiwde qıyınshılıqlarǵa alıp keledi. Baspa tekstlerde ıqshamlıqqa kishi shrift járdeminde bos shegaralardı kemeytiw arqalı erisiledi. Zamanagóy texnikalıq qurallar kishi ólshemli (mikrofilm, CD-ROM hám t.b.) hújjetlerdi, sonday-aq kútá úlken kólemdegi informaciyadan paydalanıwǵa múmkinshilik beredi.
Teksttiń informaciya potencialı teksttegi tiykarǵı semantik júkti kóteriwshi sózler hám sóz dizbeklerdi esaplaw arqalı ólshenedi. Deskriptorlar hár túrlı áhmiyetke iye. Tariyplewshi qanshelli zárúrli bolsa, ol tez -tez tekstte payda boladı. Teksttiń informaciya sıyımlılıǵı formulası - tekst elementleriniń ulıwma sanınıń olardıń tákirarlanıw tezligi boyınsha tuwındı. Zárúrligi boyınsha klassifikaciyalardıń tolıq dizimi tezaurus dep ataladı.
Eger biz informaciya sıyımlılıǵınıń mánisin esaplaǵanımızda hám bólimge maǵlıwmat kólemin jazsaq, nátiyjede teksttiń jańa xarakteristikası - informaciya tıǵızlıǵı payda boladı. Eń tıǵız - bul birlik kólemine eń úlken anıq xarakteristikalawshını óz ishine alǵan tekst hám kerisinshe, kemirek tıǵızlaw tekst, ol jaǵdayda kópshilik bólegi xarakteristikalawshıları bolmaǵan - xızmettiń, teksttiń járdemshi elementlerinen ibarat. Olar arnawlı semantikanı júklemeydi, sol sebepli oqıw processinde olarǵa itibar keshiktirilmeydi.
Tómen tıǵızlıqtaǵı hújjetti betlerdi tez betlep kóriwimiz ańsat. Joqarı tıǵızlıq penen tekstti tezlik penen oqıp bolmaydı, onı keshiktiriw, túsiniw hám oǵan qaytıw kerek.
Teksttiń informaciya tıǵızlıǵı til, usıl, janr, kórkem-óner hám basqalarına da baylanıslı. Mısalı, anglichan teksti nemis tiline qaraǵanda quramalılaw boladı. Texnikalıq, tábiyǵıy pánler tekstleri gumanitar tekstlerine qaraǵanda tıǵızlaw. Úlken dóretpe teksti dawamında tıǵızlıq ózgeredi. Dáslep, ol áste ósip, maksimal kóleminiń shama menen úshten bir bóleginiń aqırına shekem baradı, keyninen azayadı, aqırına shekem minimal dárejege jetedi hám aqırında jıyındısı sebepli tolqın payda boladı. Tekst tıǵızlıǵınıń ózgeriwin deskriptorlar sanı boyınsha kóriwimiz múmkin - eger aylanısqa shıǵıwdan kóre kóbirek xarakteristikalaytuǵınlıǵın kiritsek, tıǵızlıq asadı hám kerisinshe boladı.
Hújjetler tekstiniń sapasın xarakteristikalaytuǵın eń zárúrli parametr bul olardıń informaciya mazmunı. Sońǵı jıllarda hújjettiń informaciya mazmunı jáne onı asırıw jolları mashqalası qánigelerdiń jetarli dárejede itibarın tartdı, hújjettiń informaciya mazmunı kontseptsiyasın anıqlawǵa, onı ólshew, kórsetiwge háreket etildi hám ámeldegi hújjetlerdegi maǵlıwmatlardıń tómenligi sebepleri jáne onı asırıw jolların usındı.
Maǵlıwmatlılıq - bul hújjettiń quramalı xarakteristikası, sebebi ol sub'ekt tárepinen maǵlıwmat alıw menen baylanıslı.
Hújjettiń informaciya mazmunı kontseptsiyasınıń ámeldegi tariypleri tómendegishe: bul málim bir qarıydar ushın jańa bolǵan hújjettegi maǵlıwmatlar muǵdarı.
Hújjet ob'ektiv túrde jańa bilimlerdi, jańa maǵlıwmatlardı alıp júriwi múmkin. Onıń ayrıqsha salmaǵı hújjette ámeldegi bolǵan jańa maǵlıwmatlardıń hújjetke jaylastırılǵan barlıq maǵlıwmatlarǵa qatnası menen belgilenedi. Solay etip, siz hújjet tekstiniń jańa maǵlıwmatlarǵa baylıǵın bilip alıwıńız múmkin. Jańa maǵlıwmatlar ilgeri daǵaza etilgen, biraq oqıwshıǵa belgisiz bolǵan túrli sebeplerge kóre maǵlıwmattı sub'ektiv túrde jańa ańlatıwı múmkin. Bunda informativlikti málim bir qarıydar ushın jańa bolǵan maǵlıwmatlardıń muǵdarı, jańa maǵlıwmattıń bul másele boyınsha qarıydar biletuǵın barlıq kólemine qatnası sıpatında qaralıwı múmkin.
Solay etip, qarıydar hújjettiń maǵlıwmatlı yamasa joq ekenligin ózi sheshedi. Qarıydar, eger onıń maǵlıwmatqa bolǵan mútajligi bólek qanatlandırılsa da, hújjetti maǵlıwmatlı dep esaplaydı. Bunnan tısqarı, kimdir ushın kóbirek maǵlıwmatqa iye bolǵan hújjetler basqaları ushın ulıwma maǵlıwmatsız bolıwı múmkin.
Jaratıwshılar bunday tásirdi kútpegen bolsada, geypara hújjetler qarıydarlardı bahalawda joqarı dárejede maǵlıwmatqa ıyelewi paradoksal bolıp tabıladı. Bul oqıwdıń dóretiwshilik tábiyaatı, "qatarlar arasındaǵı", "shama etiw", oqıw, quramalı assotsiatsiyalardı islep shıǵıw qábileti, avtor tárepinen oylap tabılǵanınan ayrıqsha bolıp esaplanıw, tekstti túsiniwdiń túpten basqasha dárejesine jetedi.
Hújjettiń informaciya mazmunın ámelge asırıwdıń zárúrli shárti onıń tekstiniń bar ekenligi esaplanadı. Teksttiń bar ekenligi, atap aytqanda, artıqsha maǵlıwmatlardıń joq ekenligi yamasa kemligi, qarıydarǵa jańa hám málim bolǵan maǵlıwmatlardıń aqılǵa say qatnası, hújjet dúzilisin tuwrı tańlaw, izbe-izlik, prezentaciyanıń izbe-izligi, lingvistik tuwrılıǵı menen támiyinlenedi., terminologiyanıń anıqlıǵı, úlken kólemli konstruktsiyalardıń joq ekenligi, quramalı sóz dizbeklerdi tiyanaqlı qollanıw.
Do'stlaringiz bilan baham: |
