|
Hújjetlerden paydalanıw
Hújjetli maǵlıwmatlardan paydalanıw mashqalası kóp ólshemli hám quramalı bolıp tabıladı. Hújjetler jámiettiiń barlıq strukturalarına kirip baradı hám islep shıǵarıw, basqarıw, ekonomikalıq hám taǵı basqalardıń barlıq basqıshlarında ilajlar bar.
Hújjet aldınǵı basqıshlarda jaratılǵan ol jaǵdayda ózinde sáwlelengen paydalanıw joybarın ámelge asıradı. Biraq, hújjetten paydalanıw tek onı isletiwdi ápiwayı nusqalaw menen sheklenbeydi. Ol kóbinese hújjettegi onı jaratıw processinde islep shıǵılǵanınan parıqlanatuǵın bahalar hám funktsiyalardı ashıp beredi. Tutınıw tovarlarınan paydalanıw kóp tárepten olar tutınatuǵın social hám materiallıq ortalıqqa baylanıslı. Hújjetti tuwrıdan-tuwrı isletiwden tısqarı, onıń maqseti menen baylanıslı málim jeńillikler, bir qatar baylanıslı funktsiyalar: social normalar hám qádiriyatlardı ańlatıw hám tarqatıw, adamlardıń sotsializatsiyası hám basqalar.
Hújjettiń mánisi maǵlıwmattı adreske uzatıwda. Eger hújjet adreske jetkerilgen bolsa, ondaǵı maǵlıwmatlar oqıladı hám túsiniledi, biz qashannan berli hújjetten paydalanıw tuwrısında sóylesiwimiz múmkin. Biraq hújjettiń turmıs aylanıwı usınıń menen tawsılmaydı. Ol hújjetli qatarǵa qosılıp, bul jerde tolıq ajıralmaytuǵın bólegine aylanadı hám soǵan uqsas tárizde, ol bir neshe mártebe hár qıylı maqsetlerde qollanılıwı múmkin.
Hújjet maǵlıwmat ushın qollanılıwı múmkin. Onıń ushın qarıydar hújjetlerdi saqlaytuǵın hám olardan paydalanıwdı quraytuǵın xızmetkerlerge shaqırıq etedi yamasa málim bir hújjet, odan kóshirme (fakt) haqqında yamasa málim bir tema boyınsha sheksiz hújjetler kompleksin usınıw tuwrısında ótinish etedi. Soraw degende tábiyǵıy tilde málim bir maǵlıwmat zárúr ekenligin ańlatatuǵın tekst túsiniledi. Soraw málim bir hújjet, onıń mazmunında ámeldegi bolǵan haqıyqat (faktlar kompleksi) yamasa uǵımsız (tematikalıq) menen baylanıslı bolıwı múmkin. Sorawǵa juwabına sertifikat beriledi, onıń mánisi soraw menen belgilenedi. Qarıydardıń talabına qarap shıǵarılǵan hám oǵan sáykes keletuǵın hújjetler tiyisli dep ataladı.
Biraq kóbinese qarıydar soraw formasında hújjetlerge bolǵan zárúriyatın anıq túsine almaydı hám qáliplestire almaydı. Sol sebepli sorawǵa tapsırılǵan hújjetler arasında kereksizler de bolıwı múmkin. Haqıyqıy mútajlikke, daslep sanasız túrde sáykes keletuǵın hújjetler tiyisli dep ataladı.
Qarıydarǵa berilgen sertifikatlar tematikalıq, hújjetli, faktik hám mánzilli-bibliografik bólinedi. Temaǵa tiyisli maǵlıwmatlar - bul qarıydar tárepinen belgilenetuǵın tema boyınsha hújjetler kompleksi. Hújjetli sertifikatlar sorawǵa qarap hújjettiń ózi yamasa onıń nusqasın beriwdi óz moynına aladı. Haqıyqıy málimlemeler hújjet tekstinden hár qanday maǵlıwmattı alıwdı názerde tutadı. Mısalı:
• hár qanday shaxs tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar (sáne, tuwılǵan ornı, jumıs stajı, jumısı, sıylıqları, xızmetlerin hám basqalar);
• tiyisli atamalar (mámleketler, qalalar, geografiyalıq ob'ektlerdiń atamaları);
• hár qanday ilajlardıń sáneleri;
• fizikalıq, ximiyalıq hám matematikalıq formulalar;
• statikalıq maǵlıwmatlar;
• texnikalıq-ekonomikalıq kórsetkishler hám basqalar.
Mánzil málimlemeleri kerekli hújjettiń jaylasqan ornın belgileydi jáne onıń qıdırıw qásiyetlerin óz ishine aladı. Bibliografik málimlemeler hújjettiń bibliografik xarakteristikasın sáwlelendiredi, bul onı katalog, bibliografik kórsetkish, bibliografik maǵlıwmatlar bazasınan tabıwǵa múmkinshilik beredi.
Bunnan tısqarı, dızbekte saylanǵan hújjetler kompleksi jáne de quramalı iskerlik túrlerin ámelge asırıwǵa múmkinshilik beredi. Mısalı, analitik, ekspert hám monıtorıń. Bul iskerlik túrleri hújjetler tekstlerin tereń semantik qayta islewdi názerde tutadı, nátiyjede logikalıq qayta islew arqalı dızbekte ámeldegi bolǵan maǵlıwmatlardan tazası jaratıladı.
Arnawlı bir másele boyınsha ámeldegi hújjetlerdi analiz qılıw, arnawlı bir iskerlik tarawındaǵı mashqalalardi sheshiwdiń aktual dárejesin, sheshimine qollanılatuǵın jantasıwlardı, mánis táreplerin, xronologik hám geografiyalıq shegaraların, avtorlar sheńberi hám mákemelerin anıqlawǵa múmkinshilik beredi. wazıypa analitik iskerligi bolǵan mashqala ústinde islew hám basqalar.
Bul parametrlerge muwapıq hújjetlerdi analiz qılıw kóbinese hár qıylı imtixanlardı ótkeriwde qollanıladı. Ekspertiza - bul ǵárezsiz ekspertler tárepinen ob'ekttiń (processtiń) sapa jaǵdayın bahalaw procedurası. Ekspertiza sizge hújjetlerde sáwlelengen waqıyalar, hádiyseler, ob'ektler hám faktlardıń áhmiyetin, hújjetlerde belgilengen maǵlıwmatlardıń ma`nisin hám olardıń tákirarlanıwshılıǵın bahalawǵa múmkinshilik beredi. Bul maǵlıwmatlarǵa tıykarlanıp, basqa hújjetlerde tuwrıdan-tuwrı hújjetler tekstinde belgilengen maǵlıwmatlardan sırtta bolǵan juwmaqlardı shıǵarıń.
Monıtorıń izertlewleri - hár túrlı social tarawlarda júz beretuǵın hár túrlı ózgerislerdi hújjetleri boyınsha turaqlı túrde gúzetip barıw: nızamshılıq, jámiyetshilik pikiri, texnologiya hám texnologiyalar, qarıydarlar talabı hám basqalar. Monıtorıń texnologiyası ob'ektti xronologik izbe-izlilikte, islep shıǵıwda úyreniw, waqtı -waqtı menen onıń parametrleri ózgeriwi tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı alıw hám sol tiykarda anıq ámeliy sheshimlerdi islep shıǵıw, ámeldegi hám strategiyalıq boljaw imkaniyatın beredi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
