|
Hújjet wazıypaları
Materiallıq dúnyadaǵı barlıq fizikalıq zatlar diskret bolıp, ishki dúzilisi hám forması tárepinen uqsaslıqlarǵa hám ayırmashılıqlarǵa ıye bolıwı múmkin. Biliw processinde fizikalıq zatlardıń olardıń násillik baylanısları, ishki dúzilisi tiykarında uqsaslıǵı olardıń ulıwmalıǵın bir jinsqa birlestiriwge múmkinshilik beredi hám jinstaǵı ulıwma forma principine kóre fizikalıq zatlardıń uqsaslıǵı túrlerdi ajıratıp alıwǵa múmkinshilik beredi. Fizikalıq zatlardıń ishki genetikalıq baylanısı olardaǵı uqsas ayrıqshalıqlardıń ob'ektiv bar ekenligin belgileydi, olar ekewi de sırtqı zatda kórinetuǵın boladı hám aqıldan jasırın formada ámelde bolıwı múmkin.
Tábiyǵıy yamasa jasalma kelip shıǵısta fizikalıq zatlar menen islew, olardıń qásiyetlerin iskerlik processinde ámelge asırıw, adam olardı óz sistemalarına kiritedi. Sistemalarda bul fizikalıq ob'ektlerge funktsiyalar berilgen. Funksiyalar olardı orınlaw ushın ishki dispozitsiyanı sáwlelendiriwshi ayrıqshalıqlarǵa tikkeley baylanıslı.
Filosofiyalıq sózlik funktsiyanı (latınsha gapsio - orınlaw, orınlaw) "berilgen múnásibetler sistemasındaǵı ob'ekt qásiyetleriniń sırtqı kórinisi" dep aytadı. Funksiyalar ob'ekt maqseti menen payda boladı hám ózlerin anıq wazıypalarda ámelge asıradı.
Joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, hújjettiń maqseti keyinirek tasıw ushın material tasıwshısı quramındaǵı maǵlıwmatlardı dúzetiw bolıp tabıladı. Jazıp alınǵan maǵlıwmat oǵada hár túrli ayrıqshalıqlarǵa iye, olardan ámelde paydalanıw hújjetti kóplegen funktsiyalar menen támiyinlewge múmkinshilik beredi. Solay etip, hújjet kóp funktsiyalı, hár qıylı social mútajliklerdi qandırıwǵa ılayıq hám insannıń ómiriniń kóplegen tarawlarında paydalı.
Hújjettiń barlıq funktsiyaları ádette ulıwma hám arnawlı bólinedi. Ulıwma funktsiyalardı orınlaw esaptan tısqarısız barlıq hújjetler ushın sáykes bolıp tabıladı, arnawlılar bolsa tek sheklengen hújjetler toparına tiyisli.
Ulıwma funktsiyalarǵa tómendegiler kiredi:
• social - hújjet social áhmiyetke iye bolǵan ob'ekt bolıp tabıladı, sebebi ol social mútajlikten kelip shıǵadı hám ózin social sistemada ámelge asıradı;
• informaciya - hújjet maǵlıwmat alıw, saqlaw hám uzatıw quralı sıpatında isleydi;
• kommunikativ - hújjet social strukturalar hám shaxslar ortasındaǵı baylanıs quralı sıpatında isleydi, ol tek ǵana maǵlıwmat beredi, bálkim jámiyetshilik sanasına da birlestiredi, ulıwma jámiyetshilik pikirin jaratılıwma, jámáátlik reakciyalardı rawajlanıwına, pútkil jámiyetti birlestiriwge járdem beredi;
• materiallıq - hújjet social tájiriybe hám materiallıq dástúrlerdi bekkemlew hám uzatıw quralı bolıp xızmet etedi.
Arnawlı ayrıqshalıqlarǵa tómendegiler kiredi:
• huqıqıy - hújjet jámiyettegi huqıqıy normalar hám huqıqıy múnásibetlerdi bekkemlew hám ózgertiw quralı bolıp xızmet etedi. Bunnan tısqarı, xabar etilgen maǵlıwmatlar, waqıyalar, hújjetti bahalaw huqıqıy sananı qáliplestiriwge, social maqul minez-qulıq modellerin islep shıǵıwǵa, etikalıq normalardı ózlestiriwge járdem beredi;
• tálim - tóplanǵan social tájiriybeni anıqlaw, hújjet bilimlerdiń áwladdan áwladqa ótiwine úles qosadı, shaxstı qáliplestiriw, onıń sociallasıwı processinde qatnasadı;
• sana-sezim - belgilengen tekstke tiykarlanǵan hújjet haqıyqattıń eń ulıwmalastırılǵan, abstrakt, teoriyalıq modellerin jaratılıwma múmkinshilik beredi. Hújjetler átirap dúnyasın biliwdiń zárúrli elementi, onıń procesi hám nátiyjesin anıqlaw quralı sıpatında isleydi;
• basqarıw - hújjet basqarıw quralı bolıp, onı optimal shólkemlestiriw maqsetinde jámiyet aǵzalarınıń jámáátlik iskerligin joybarlaw, muwapıqlastırıw hám tártipke salıwǵa járdem beredi;
• estelik - hújjet jámiyet rawajlanıwı, onıń individual strukturaları hám shaxsları tuwrısında tariyxıy maǵlıwmat deregi bolıp xızmet etedi. Hújjetler adamlardıń eń ápiwayı, tákirarlanıwı ańsat hám nátiyjeli yadı boladı;
• buxgalteriya esabı - barlıq basqıshlarında islep shıǵarıw -xojalıq iskerligin joldaslıq etedi, hújjet onıń nátiyjelerin esapqa alıwdı ámelge asırıwǵa járdem beredi;
• estetik - haqıyqattı obrazlı hám kórkem rawajlandırıw nátiyjelerin materiallıq tasıwshılar quramına kirgiziw, usınıń menen hújjetler ulıwmalastırılǵan estetik tájiriybeni toplaydı, saqlaydı hám uzatadı;
• relaksion (hedonistik, kóńil-ashar, kompensatsion) - geypara túrdegi hújjetlerden paydalanıw, basqa ob'ektke ótkeriw arqalı sezimlik stressti, proektiv jeńillikke erisiwge múmkinshilik beredi.
Solay etip, hújjettiń "kórinisi", " ózgesheligi" hám "funktsiyası" ortasındaǵı baylanıslılıq tómendegishe aytılǵan: hújjetlerdi kóriniske birlestiriw, olardıń funktsiyaların orınlaw arqalı adam paydalanatuǵın tiyisli qásiyetlerin ámelge asıradı.
Tap sol túrdegi hújjetler ulıwma tema, ulıwma social funktsiya, ulıwma mánzil menen xarakterlenedi. Biraq, bul barlıq ulıwma ayrıqshalıqlar hár bir hújjet ushın hár túrlı dárejede sáykes bolıp tabıladı, sebebi hár bir hújjet onıń ayriqsha ámeliyat tarawı menen baylanıslı. Arnawlı funktsiyalardı orınlaw ushın hújjetler olarǵa ishki sáykes keliwin talap etedi, bul bolsa olardı ózgertiredi.
Bul hújjet formasında, tildiń leksik birlikleri, teksttiń quramı, mazmunı hám hújjetlestiriw usılında kórinetuǵın boladı. Ámelge asırılǵan funktsiyalarǵa iykemlesiw nátiyjesinde hújjetler sapalı, ayrıqshalıqlarǵa iye boladı, bul olardıń túrlerge bóliniwi ushın sebep bolıp tabıladı. Solay etip, ayırım túrdegi hújjetlerdi qáliplestiriw pútkil hújjet toparına tán bolǵan sapa tárepinen ayrıqsha bolıp tabıladı jáne bul sapanıń ayrıqshalıǵı bul hújjetler toparına social zárúr funktsiyalardı eń maqul túsetuǵın faktorlardı orınlawǵa múmkinshilik beredi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
