|
Tekst analizi
Eger eń ápiwayı strukturalar, mısalı, hújjetti baspa etiw forması, leksikalıq quramı (xabar tili) anıq bolsa, olar sirt ústinde jatqanday túyiledi, oqıwshı tárepinen seziliwi múmkin, keyin semantik dúzılıw hám barlıq ekstralingvistik hújjetti kóriw múmkin bolǵan kontekstler oqıwshılardı "shama qılıw" ushın anıq emes. Biraq oqıwshı hújjette olardan tek birewin, oqıw maqsetine, mádeniy-aǵartıwshılıq dárejesine, individual psixikalıq qásiyetlerine, múnásibetine, keyipine hám basqalarǵa sáykes keletuǵınlardı kóredi. Solay etip, hújjet haqqında temanıń geypara jeke bilimleri qáliplesedi, onı túsiniw yamasa aytıwdıń málim bir tereńligin sáwlelendiredi.
Interpretatsiya jámiyettegi informaciyanı uzatıwda tábiyǵıy hádiyse bolıp tabıladı. Informaciyanı sırtqı forması, ol yamasa bul belgi sistemasında kodlaw zárúrshiligi sub'ekttiń onı " dekodlaw" zárúr ekenligin, sonday-aq, xabardıń uzatılǵan bólimlerin intellektual "juwmaqlaw" dı ajıralmaytuǵın mániske shekem shama etedi. Strukturalıq tárepten uzatılatuǵın maǵlıwmatlar qanshellilik quramalı bolsa, onıń intellektual reproduktsiyası processinde sonshalıq "toltırıw" zárúr boladı, onı aytıw ushın sonshalıq kóp múmkinshilikler payda boladı. Interpretatsiya - alınǵan empirik nátiyjelerden qatań (deduktiv) kelip shıqpaytuǵın geypara juwmaqlar, ulıwmalasqanlar hám shamalardı qáliplestiriw.
Ótkerilgen maǵlıwmatlardıń hár qıylı analizleriniń payda bolıwı fiziologikalıq, psixologiyalıq jáne social-materiallıq jobalar ushın saldamlı tıykarǵa iye. Áwele, informaciyanı qabıl etiwdiń fiziologikalıq tiykar sıpatında atap kórsetiw kerek. A. L. dıń obrazlı ańlatpasına kóre. Nikiforova «jóneltirilgen sana-sezim nurları bul dúnyanıń bólek úzindilerin bayıtadı, qalǵan barlıq zattı sayada qaldıradı. Shaxstıń aktual qızıǵıwshılıqı, onıń mútajlikleri, social tájiriybesi, maǵlıwmat dárejesi hám intellektuallıq rawajlanıw menen birgelikte, haqıyqat haqqındaǵı múmkin bolǵan túsindirmelerdi usınıs etken halda, individual bólimlerdiń bul tańlawın belgileydi. Sırttan alınǵan maǵlıwmatlardıń hár qıylı analizleriniń payda bolıwına miydiń sáwlelendiriwshi iskerligindegi individual ayırmashılıqlarda járdem beredi. Sintetik aqıl túri ústin bolǵan adam, eń dáslep, xabardıń bólek bólimleri ortasındaǵı zárúrli múnásibetlerdi aytıp otedi, analitik aqıl túri ústin bolǵan adam tolıq maǵlıwmatlardı, tolıqlıqtıń kishi bóleklerin anıqlama beriwge itibar beredi. Obrazlı-emotsional tip ústinlikke iye bolǵan shaxs avtor tárepinen tekstte aytılǵan mánistiń adekvat sáwleleniwinen uzaq bolǵan quramalı sub'ektiv birlespelerdi bastan keshiredi.
Shaxstıń intellektuallıq rawajlanıw dárejesine qarap hár túrlı analizlerdiń payda bolıp atırǵan ob'ekt mánisine tereń kirip barıwı menen baylanıslı. Aynalardıń baslanıw formaları sırtında jatatuǵın hám quramalı intellektual iskerlikti talap etpeytuǵın ob'ekttegi sırtqı óz-ara baylanıslılıqtı izolyatsiyalawǵa tiykarlanǵan. Insannıń joqarı intellektuallıq dárejesi sáwlelendirilgen ob'ekt yamasa hádiyseniń mánisin quraytuǵın tereń múnásibetlerdi "shama qılıw" qábileti menen xarakterlenedi, rásmiy logikalıq hám informaciyanı qayta islewdiń logikadan tısqarı usıllarınan paydalanadı. Yansıtılan maǵlıwmatlardıń mánisine hár qıylı tereńlik kirgiziw nátiyjesinde, kórkem hám ilimiy tekstler hám shıǵarmalardıń hár qıylı analizleri payda boladı.
Hár qıylı analizlerdiń payda bolıwına tóplanǵan social tájiriybeniń hár túrlı kólemi hám tábiyaatı da járdem beredi. Tekstte, qaǵıyda jolı menen de, bir emes, bálkim iyerarxik túrde uyımlastırılǵan pikirler kompleksi sáwlelengenlengen. Tekstler túrli dárejedegi ulıwmalastırıw dárejelerine iye bolǵan kóplegen pikirlerdi óz ishine alıwı múmkin, bul bolsa onı polifonik bólimge aylandıradı. Oqıw processinde oqıwshı teksttiń túrli tereńliklerine kirisedi.
Nerv baylanısıwları quramındaǵı maǵlıwmatlar ilgeri tóplanǵan maǵlıwmatlar menen logikalıq hám assotsiativ baylanıslar arqalı toqıladı. Bul óz-ara baylanıslılıq háreketi waqtınsha aktuallastırıw menen birge keledi, ilgeri úyrenilgen materialdı sanasında aytıp, málim bir analizdiń tiykarǵı aǵımında maǵlıwmattı túsiniw, ózlestiriw procesin basqaradı.
Informaciyanıń analizi onıń hár qıylı baha kontekstlerine kiritiliwine qarap hár túrlı bolıwı múmkin. Mádeniyat tariyxı teksttiń tariyxıy iskerligi processinde onıń mánisin ózgertiwdiń kóplegen mısalların biledi. Tariyxıy dáwirler ózgerip barıp atır - social semantik kontekstte ózgerip barıp atır. Sózlerge, túsiniklerge hár qıylı mánisler beriledi, jańa túsinikler payda boladı. Paradigma ózgeriwi sharayatında dáwirler shegaralarında tekstlerdi túsiniw hám aytıw mashqalası jáne de keskinlesedi. Tuwrı túsiniw ushın aldınǵı dáwirler tárepinen jaratılǵan hám zamanagóy social kontekstke kiritilgen maǵlıwmatlar eski mánislerdi " alıp taslaw", onı qayta bahalaw, qayta kórip shıǵıw hám jańa bilim formalarında dóretiwshilik sáwlelengenlew processinden ótiwi kerek.
Informaciyanıń kóplegen analizleri bar ekenligi anıq túrde soraw tuwdıradı - "tuwrı" yamasa "nadurıs" analiz haqqında sóylew múmkinbe? Aytayıq, bizde bir neshe tekst bar. Biz bunı talap etiwge májbúr emespiz, basqa adamlar tárepinen teksttiń analizi avtordıń analizi menen bir waqıtqa tuwrı keldi hám tek sol jaǵdayda tuwrı túsiniw haqqında aytıń? Meniń pikirimshe AL ǵa kóre Nikiforov, bunday talap qabıl etiliwi múmkin emes. "Biz talap ete alatuǵın birden-bir zat,- dep jazadı ol,- biziń túsindiriwimiz barlıq maǵlıwmatlarǵa sáykes keliwi kerek, yaǵnıy bólek sózlerge berilgen mánis pútkil tekst mazmunı menen anıqlama beriliwi kerek hám tekst sol avtordıń basqa tekstlerine, onıń ómirbayanı maǵlıwmatlarına, óz dáwirindegi social hám materiallıq turmıs waqıyalarına sáykes keliwi kerek».
Do'stlaringiz bilan baham: |
