1-tema. Filosofiyaniń PÁn hám dúnya ǵ a kóz-qarasqa tiyisli mazmuni

---

1-TEMA. FILOSOFIYANIŃ PÁN HÁM DÚNYA
Ǵ
A KÓZ-QARASQA TIYISLI MAZMUNI 
Joba 
1. Filosofiyanın’ predmeti ha’m filosofiyalıq bilimnin’ ta’biyatı ma’selesi.
2. Filosofiyanın’ tiykarg’ı ma’selesi ha’m tiykarg’ı filosofiyalıq bag’darlar 
3. Filosofiyanın’ ja’miyettegi roli.
Filosofiya so’zi greksheden awdarg’anda «danıshpanlıqtı su’yiw» degendi an’latadı. 
«Filosofiya» termininin’ o’zi filosofiyadan ha’m filosoflardan son’law payda boladı. Antiklik 
da’wirdegi filosofiya tariyxshısı Diogen Laertskiydin’ (b.e.sh. II a’sirdin’ aqırı III a’sirdin’ bası) 
ko’rsetiwinshe Pifagor filosoflar kimler? degen sorawg’a «O’mir misli oyın ushın jıyıng’a megzes: 
birewler og’an jarısıwg’a, tag’ı birewler sawda islewge, al en’ baxıtlıları qarawg’a keledi, o’mirde 
tag’ı birewler qullarg’a uqsap, dan’qqa, tegin payda tu’siriwge ashko’z bolıp tuwılsa, filosoflar tek 
shınlıq izlewge keledi.» - dep juwap qaytarg’an 
(Диоген Лаeртский О жизни, уchенияx и 
изреchенияx знаменитыx философоv М. , 1979. Ст. 334).
A’lbette bu’gingi ku’ni danıshpanlıqtı, og’an muxabbattı, shınlıqtı izlewdi tek filosofiyanın’ 
monopoliyasına aynaldırıw natuwrı bolg’an bolar edi. Degen menen «filosofiya degen ne» degen 
sorawg’a juwap beriw filosofiya boyınsha arnawlı bilim alg’an diplomı bar adamlar ushın ha’m 
an’sat emes. Nenin’ filosofiya emes ekenligin anıqlaw jen’il
:
Ma’selen, filosofiya DNKnın’ 
strukturasın anıqlaw menen shug’ıllanbaydı, differenciallıq ten’lemelerdi sheshpeydi, jırtqısh 
haywanlar onın’ izertlew obekti emes h.t.b. 
Filosofiyanın’ o’zin-o’zi anıqlaw ma’selesindegi naatıqlıq jan’asha da’wir filosofiyası ushın 
a’sirese xarakterli. Axırı, sonshama filosofiyalıq mektepler, bag’darlar payda boldı. Burınları 
bunday bolg’an emes. Onın’ u’stine a’yyemgi da’wir ya orta a’sir filosofları podxodlardın’ ko’p 
tu’rliligine qaramastan filosofiyanın’ predmetlik tarawının’ belgili shegarasın usladı (ma’selen, 
filosofiya bolmıstın’ birinshi baslaması tuwralı ilim).
Al XX a’sir filosofları «filosofiya ne?» degen sorawg’a juwaptı bergende, sonshelli bir-
birinen ayırmashılıqqa, parıqqa iye, ga’p bir predmet tuwralı bolıp atırg’anına ha’m 
gu’manlanasan’. . .
Filosofiyanın’ predmetin anıqlawdag’ı albırawshılıq, adasıwshılıq tiplik da’rejede bolg’anı 
sonshelli da’rejede, Batıs filosoflarının’ biri X. Mor filosofiyag’a baylanıslı situaciyanı bılay 
sıpatlaydı