1 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Alohida ajratilgan hujayralarni 
o‗stirilishini o‗rganish asosida, klon 
yaratilganda hujayralarning genetik va fiziologik o‗zgaruvchanligi barqaror-
ligini tahlil qilish imkoniyati tug‗iladi. Shuningdek, alohida hujayralarni o‗sti-
rish jarayonida bo‗linishga ta‘sir ko‗rsatuvchi omillarni o‗rganish va hujayra 
klonlarini o‗stirish orqali mutant, gibrid hamda transformatsiyalangan selek-
sion materiallarni vujudga keltirish imkoniyati ham mavjud.
Alohida ajratilgan hujayralarni o‗stirish jarayonida hujayrada boruvchi 
fiziologik jarayonlarni qiyosiy o‗rganish uchun ham muhim omil bo‗la oladi. 
Masalan, barg mezofill hujayralari va butun to‗qima o‗rtasida nafas olish hamda 
fotosintez jarayonlarini qiyosiy o‗rganishda ushbu usuldan keng foydalaniladi.
Alohida ajratilgan hujayralarni o‗stirish ikkita bosqichdan iborat: 
1) jarohatlanmagan, sog‗lom o‗simlik hujayralari va kallus to‗qimasini 
o‗stirish;
2) alohida ajratilgan hujayralarning o‗sishi va ko‗payishi uchun qulay 
sharoit yaratish.
Birinchi bosqichda jarohatlanmagan o‗simlik to‗qimasi yoki kallus to‗qi-
masi hujayrasi ajratib olinadi. Bunda to‗qimalarga pektinaza fermenti bilan 

---

22 
ishlov beriladi. Lekin bu ko‗rinishda ishlov berilganidan so‗ng doim ham 
hujayralar o‗z hayotchanlik xususiyatini saqlab qolmaydi. Alohida ajratilgan 
hujayralarni kallus to‗qimasi asosidan olishdan tashqari, hujayralar suspen-
ziyasidan olish usuli ham mavjud. Aniq ko‗rinishdagi alohidalangan hujayra-
larga hujayra qobig‗iga ega o‗simlik protoplastlari misol bo‗la oladi.
Hujayralarni alohida tarzda ajratishda mikromanipulyatorlardan ham 
foydalaniladi. Dastlab alohida ajratilgan hujayralarni o‗stirishda, to‗qimadan, 
hujayralar populyatsiyasidan ajratilgan alohida hujayrani qanday bo‗linishga 
majbur etish mumkin? Bunda alohida hujayralar ozuqa muhiti yuzasida 
agregatlar ko‗rinishida yig‗ilib qoladimi yoki kallus tabiatiga ega birikmalar 
hosil qilishi mumkinmi, degan muammoli savollar vujudga keladi.
Bu masala yechimiga qaratilgan izlanishlar natijasida ―konditsion omil‖ 
farazi vujudga kelgan. Alohida ajratilgan hujayrani bo‗linishga majbur qiluvchi 
omil shu tarzda nomlangan. Bu kabi omillar kimyoviy xususiyatiga ko‗ra 
issiqlikka chidamli, suvda eruvchan, quyi molekulyar tuzilishga ega bo‗ladi 
(M.K.Pavlov, R.G. Butenko ma‘lumotlari asosida, 1965 yil). Alohida ajratilgan 
hujayralarni o‗stirish, ko‗paytirish usulining bir nechta variantlari ishlab 
chiqilgan. Dastlab, hujayralar bo‗linishi uchun qulay sharoit yaratish ustidagi 
ishlar 1954 yilda Myuir, Xildenbrant va Rayker ishlarida qayd etilgan. Bunda 
ishlab chiqilgan usul