Gen ekspressiyasi va regulyatsiyasi mexanizmlari

Gen ekspressiyasi va regulyatsiyasi mexanizmlari.

Jumamurodova Muhayyo Rahimberganovna

Bir genning belgiga har xil darajada ta’sirini olimlardan Timofeev-Resovskiy Ekspressivlik deb nomlashni tavsiya etdi. Ma’lumki hasharotlarning har bir ko’zi mayda ko’zchalar- Fasetkalardan tashkil topgan. Drozafilada mutant gen ta’sirida ko’zdagi fasetkalar soni mutatsiyaga uchramagan mutant drazafilaga qaraganda ikki xissa kam bo’lsa,ba’zilarida tamomila bo’lmaydi.

• Bir genning belgiga har xil darajada ta’sirini olimlardan Timofeev-Resovskiy Ekspressivlik deb nomlashni tavsiya etdi. Ma’lumki hasharotlarning har bir ko’zi mayda ko’zchalar- Fasetkalardan tashkil topgan. Drozafilada mutant gen ta’sirida ko’zdagi fasetkalar soni mutatsiyaga uchramagan mutant drazafilaga qaraganda ikki xissa kam bo’lsa,ba’zilarida tamomila bo’lmaydi.

Drozofila meva pashshasida vg (vestigal) geni qanotning nihoyatta kichik bo’lishiga sababchidir. Mazkur gen bo’yicha gomozigota pashshalarda ushbu belgi past haroratda aniq ko’zga tashlanadi. Harorat o’zgarishi bilan qanot kichikligi turli drofozilalardaturlicha nomoon bo’ladi. Demak ekspressiyanost- bu belgilarning har xil darajadafenotipda namoyon bo’lishidir.

• Drozofila meva pashshasida vg (vestigal) geni qanotning nihoyatta kichik bo’lishiga sababchidir. Mazkur gen bo’yicha gomozigota pashshalarda ushbu belgi past haroratda aniq ko’zga tashlanadi. Harorat o’zgarishi bilan qanot kichikligi turli drofozilalardaturlicha nomoon bo’ladi. Demak ekspressiyanost- bu belgilarning har xil darajadafenotipda namoyon bo’lishidir.

Penantrantlik

• Penantrantlik- bir xil genotipga ega organizmlardagen ta’sirida ayrim belgining ba’zi organizmlarda rivojlanishi,boshqa organizmlarda rivojlanmay qolishi tushuniladi. Penantrantlik bir xil genotipdagi organizmlarning necha foizda tekshirilayotgan gen ta’sirida balki namoyon bo’lganlik foizi bn aniqlanadi.

Tovuqlarda retsessiv mutatsiya-titrash uchraydi. Mazkur mutatsiya bo’yicha gomozigota tovuqlarning ba’zilarida titrash sezilarsiz,aksincha boshqalarida kuchli namoyon bo’ladi. Bir vaqtning o’zida bu belgi ayrim tovuqlarda uchrab,boshqalarida ko’zga tashlanmaydi. Demak, titrash mutatsiyaga uchragan tovuqlarda ham penantrantlik ham ekspressivlik kuzatiladi.

• Tovuqlarda retsessiv mutatsiya-titrash uchraydi. Mazkur mutatsiya bo’yicha gomozigota tovuqlarning ba’zilarida titrash sezilarsiz,aksincha boshqalarida kuchli namoyon bo’ladi. Bir vaqtning o’zida bu belgi ayrim tovuqlarda uchrab,boshqalarida ko’zga tashlanmaydi. Demak, titrash mutatsiyaga uchragan tovuqlarda ham penantrantlik ham ekspressivlik kuzatiladi.
• Gen regulyatsiyasi hujayrada DNK dagi genlar ekspressiyasi ustidan o’rnatilgan nazoratdir.

Gen regulyatsiyasi (boshqaruvi)ning ko’plab shakllari bo’lib,ular qaysi gen qancha miqdorda ekspressiyalanishini boshqaruvchi mexanizmlardan iborat.

• Gen regulyatsiyasi (boshqaruvi)ning ko’plab shakllari bo’lib,ular qaysi gen qancha miqdorda ekspressiyalanishini boshqaruvchi mexanizmlardan iborat.
• Bakteriya hujayrasida o’zaro bir-biriga yaqin bo’lgan genlar xromosomaning bir qismida joylashadi hamda yagona birlik sifatida bitta promoterdan transkripsiyalanadi. Yagona promoter nazoratida bo’lgan shu kabi genlar to’plami operon deb ataladi. Bakteriya hujayrasida ko’plab operonlar mavjud,ammo eukariot hujayralarda kamdan-kam uchraydi.

Ba’zi boshqaruvchi oqsillar operator nomli DNK bo’lagiga birikadigan repsessorlardir. Repressor o’z operatori bn bog’langanida transkripsiyani susaytiradi.

• Ba’zi boshqaruvchi oqsillar operator nomli DNK bo’lagiga birikadigan repsessorlardir. Repressor o’z operatori bn bog’langanida transkripsiyani susaytiradi.
• Ba’zi boshqaruvchi oqsillar aktivatorlardir. Aktivator DNK dagi o’z birikish joyiga bog’langanida operon transkripsiyasini kuchaytiradi.