19
chiqarilib turiladi. Yopiq tipda chuqur qatlam bo‗yicha hujayralarni o‗stirish
tizimlari nisbatan to‗liq o‗rganilgan. Bunday
muhitda gaz almashinuvi va
aralashtirishni tashkil qilish maqsadida bir qator uskunalardan (rollerlar,
tebratkichlar, magnit meshalkalari va hakozolardan) foydalaniladi. In vitro
sharoitida hujayralarni o‗stirishning muhim xususiyatlardan biri tizimning
texnik holati hisoblanadi. Masalan hujayralarni probirkalarda o‗stirilgandan
ko‗ra kolbalarda o‗stirish afzalroqdir. Chunki kolbalarda hujayralarni o‗stirish
jarayonida ko‗proq miqdorda fermentlar hosil bo‗ladi va gaz almashinuvi
yaxshilanadi ularni aralashtirish kabi bir qator parametrlar osonlashadi.
Mikrobiologik sanoatda hujayralarni suspenziya holatida o‗stirishda
ishlab chiqarishda qurilmalardan keng miqyosda foydalaniladi.
Biroq keyingi
vaqtlarda o‗simlik hujayrasini o‗stirish amaliyoti natijalari ko‗rsatishicha,
ba‘zan o‗simlik hujayralarini o‗stirish jarayonida maxsus konstruksiyaga ega
bo‗lgan qurilmalar talab etiladi. O‗simlik hujayralari bakteriya va zamburug‗
hujayralariga nisbatan o‗lchami jihatidan bir necha o‗n, yuz marotaba katta
hisoblanadi, shuningdek ularning o‗lchami ontogenez jarayonida kuchli o‗zga-
radi. Eksponensial o‗sish fazasida hujayralarni o‗lchamlari nisbatan kichik
bo‗lsada, o‗sishning barqarorlik fazasida hujayralarning hajmi sezilarli oshadi,
shuningdek vakuolalar kattalashadi. Hujayralar
miqdori qancha kattalashsa
muhitda mexanik aralashtirish jarayonida ularning jarohatlanish ehtimolligi
darajasi shuncha ortadi. Shu bilan birga yirik, miqdoriy jihatdan ortgan hujay-
ralar populyatsiyasini aralashtirish jarayoni ham biroz qiyinlashadi. Hujayra-
larning bu vaqtda to‗planib qolishi, cho‗kma hosil qilishi nobud bo‗lgan hujay-
ralar sonini oshiradi. Masalan, jenshen o‗simligi hujayralarini o‗stirish jara-
yonida mexanik aralashtirish qo‗llaniladigan aylantiruvchi uskunaning aylanish
tezligi minutiga 100-350 marotaba bo‗lganda hujayralarning hayotchanlik
xususiyati sezilarli susayishi qayd etilgan. Hujayralar
shtammlarining bu kabi
mexanik stress omillarga nisbatan chidamliligini aniqlash muhim masala
hisoblanadi.
Muhitda nisbatan mayin aralashtirish usuli sifatida siqilgan havo oqimi yor-
damida pnevmatiik aralashtirish usulidan keng qo‗llaniladi. Ammo bunday
aralashtirish usuli bir qator kamchiliklarga ega, jumladan bunday aralashtirishda
muhitda hujayralar oraliqlarida ortiqcha havo to‗planib qoladi va gazlar almashi-
nuvi buzilib, hujayralarda kislorodga nisbatan yetishmovchilik holati kuzatiladi.
Muhitda kislorod miqdorining normal bo‗lishi albatta hujayralarda ikkilamchi
metabolitlar sinteziga ijobiy ta‘sir ko‗rsatadi. Mikroorganizmlar o‗stiriladigan
muhitlarda biomassa to‗planishi, mahsuldorlik va kislorod miqdori o‗rtasidagi
bog‗liqlik yetarlicha o‗rganib chiqilgan. Afsuski o‗simlik hujayralarini o‗stirish
jarayonida bu ko‗rsatkich to‗liq o‗rganilmagan.
20
Hujayralarning muhitda o‗sish, rivojlanish
jarayoniga kisloroddan tash-
qari bir qator boshqa gazlar ham o‗z ta‘sirini ko‗rsatadi. Masalan, muhitdagi
karbonat angidrid miqdori o‗zgarishlari rivojlanishning lag fazasida (yashirin)
sezilarli ta‘sirga egaligi qayd etilgan. Muhitda aeratsiya jarayoni juda faol
tarzda kechgan holatda ham karbonat angidrid gazi to‗planib qolishi hisobiga
hujayralarning o‗sish-rivojlanishi susayishi kuzatiladi. O‗simlik hujayralari in
vitro sharoitida o‗stirilganda mikroorganizm hujayralariga nisbatan nafas olish
darajasiga sustroq bo‗ladi. Hujayralarning nafas olish intensivligi o‗stirish
qurilmalarining konstruksiyasiga ham bog‗liq. Hujayralarning o‗sishi va ikki-
lamchi metobolitlar hosil qilishi hujayraning turiga
va ishlab chiqariladigan
fermentyor (qurilma)larning tipiga bog‗liq. Limon bargli morinda o‗simligi
hujayralarini fermentyorga o‗stirishda siqilgan havo yordamida aralashtirish
amalga oshirilganda odatdagiga nisbatan antraxinonlar hosil bo‗lishi 30 % ga
ortadi. Bioreaktor tipi o‗zgartirilishi esa hujayralar biomassa o‗zgarishiga sezi-
larli ta‘sir ko‗rsatmaydi. Catharantus roseus o‗simligi hujayralari o‗stirilayotgan
fermentyorda mexanik aralashtirishga nisbatan pnevmatik usulda aralashtirish
qo‗llanilganda indol alkaloidlar hosil bo‗lish darajasi sezilarli ortishi aniqlangan.
Hujayralarni suspenziya ko‗rinishida o‗stirish o‗sish uchun zichlik dara-
jasining qulay bo‗lishi bilan xarakterlanadi. O‗simliklar hujayralarini o‗stirish-
da biomassaning tez ortishi hisobiga hujayralarning o‗zaro siqilib qolishi bir
qator noqulayliklarni vujudga keltiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
