1 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Determinatsiya 
jarayoni esa har bir hujayraning fiziologik rivojlanish 
yo‗lidan iborat. Bunda ma‘lum bir hujayralarning o‗ziga xos morfo – fiziolo-
gik xususiyatlarga ega bo‗lishi genlar ekspressiyasida ba‘zi genlar faolligining 
oshishi yoki susayishi natijasida maxsus hujayralarning yuzaga kelishi bilan 
izohlanadi. Bitta somatik hujayraning butun bir organizmni yuzaga keltirish 
uchun yetarli genetik axborotga ega bo‗lishi, differensiatsiya jarayonida 
genotipda qaytmas holatdagi o‗zgarishlar yuzaga kelmaydi deb qaraladi.
O‗simlik hujayralarida differensiallanuvchi hujayralar tirik bo‗lsa, u hol-
da differensiatsiya jarayoni natijasida vujudga kelgan protoplastda yadro saq-
lanadi, ammo ikkilamchi qobiq hosil bo‗lmasligi natijasida jarayon deyarli qay-
tar holatda amalga oshadi. Hatto mikrospora kabi yuqori darajada tarkib topgan 
hujayralarni ham tajribalarda proliferatsiya jarayoniga kirishga majbur qilish 
imkoniyati mavjud. Aniq bir sharoitda yetilgan o‗simlik hujayralari bo‗linish 
xususiyatini saqlab qoladi, ba‘zan esa rivojlanishning mutlaqo yangi yo‗liga 
o‗tishi kuzatiladi. Biroq bu jarayon qanday amalga oshishi molekulyar 

---

13 
mexanizmlari yetarlicha darajada aniqlanmagan. Shunday ko‗rinishdagi 
bo‗linishdan keyin har bir qiz hujayraning uchtadan bittasi rivojlanish yo‗liga 
kiradi. Yа‘ni bunda hujayra embrional holatda qolishi va yangidan mitoz sikli-
ga kirishi, yoki xuddi ―hujayra siklidan tashqarida mavjud bo‗lgani kabi‖ (Go), 
bo‗linish to‗xtaydi. Nihoyat, keyingi rivojlanishda esa differensiatsiya natijasi-
da hujayraning xususiyatlari maxsus ixtisoslashish yo‗nalishda rivojlanadi.