1 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

1-rasm. “To„qima-enaga” sifatida 
kallus to„qimasidan foydalanish 
jarayonining sxematik ko„rinishi. 
Shuningdek tajribalarda yosh 
kallus to‗qimasi bilan tegib turgan 
holatda bir necha kun davomida 
o‗stirilgan hujayralarni filtr bilan 
birgalikda agarli muhitda o‗stirish 
ustida ham izlanishlar olib borilgan. 

---

23 
Bu ishlar natijasida filtr orqali yosh kallus to‗qimasi bilan o‗zaro bog‗lanish 
natijasida o‗stirilgan qari hujayralar yosh hujayralarning bo‗linishiga turtki 
berishi mumkinligi haqida ham fikrlar mavjud. 
Shuningdek ―ozuqa qatlami‖ usulidan ham foydalaniladi. Bunda olinadi-
gan hujayralar suspenziyasi alohida ajratilgan hujayralar turi bilan bir xil 
bo‗ladi. Foydalaniladi-gan hujayra suspenziyasi o‗sishning eksponensial bosqi-
chida bo‗lishi talab etiladi. 1959 yilda Bergman tomonidan ishlab chiqilgan 
usul bo‗yicha tamaki va no‗xat o‗simliklarining o‗stirilgan hujayralari sus-
penziyasi 0,3x0,1 mm o‗lchamli teshikka ega material qavati orqali filtrlangan-
da filtrat tarkibi 90 % alohida ajratilgan hujayralardan iborat ekanligi aniqlan-
gan. Hosil qilingan hujayralar suspenziyasi yuqoridagi, suspenziya o‗stirilgan-
dagiga o‗xshash, 0,6 % agarli ozuqa muhitiga ekiladi. Aralashmani 1 mm 
o‗lchamli yupqa qavat qilib, Petri chashkasiga joylashtiriladi. Bunda agarli 
muhit hujayralarni alohida joylashishini ta‘minlaydi, ammo ular orasidagi 
aloqalarga putur yetkazmaydi. Bunda mikroskop yordamida muhitda amalga 
oshuvchi jarayonlar tabiatini o‗rganish mumkin.
Tarkibi juda boy bo‗lgan Kao va Mixaylyuk ozuqa muhitlari ham unda 
o‗stirilayotgan alohida ajratilgan hujayralarning o‗sish va bo‗linishiga turtki 
berish xossasiga ega ekanligi aniqlangan. Bunda hujayra o‗stiriladigan ozuqa 
muhiti miqdori mikrotomchi holatida, ya‘ni 20 mkl atrofida bo‗lishi talab eti-
ladi. Yuqorida qayd etilgan barcha usullar, konditsion omil ta‘sirida baholana-
di. Bu omil hujayra o‗stirilayotgan muhit tarkibida mavjud bo‗lishi yoki ―ozu-
qa qatlami‖, ―to‗qima-enaga‖ tipidagi ko‗rinishlarda bo‗lishi mumkin. Shunday 
qilib, hujayralarni bo‗linishini ta‘minlovchi omil kam miqdorda hujayraning 
o‗zida ham ishlab chiqariladi. Bunda sintez qilinadigan ushbu omil ta‘sirini 
oshirish maqsadida ozuqa muhiti miqdori va hajmini kamaytirish ijobiy natija 
beradi.