Mikroiqtisodiyot va Makroiqtisodiyot

Mikroiqtisodiyot va Makroiqtisodiyot	23 апреля 2021
Mavzu yuzasidan savollarga javob berish		MMT-82 GURUH TALABASI TEMIROV SHAROFIDDIN

Mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot

1. 
   Talab va taklif qonuni
   
2. 
   Talabga ta’sir etuvchi omillar
   
3. 
   Taklifga ta’sir etuvchi omillar
   
4. 
   Elastiklik turlari
   

1. Talab va taklif qonuni

Talab qonuni. Tovarga bo‘lgan talab tovarning narxiga bog‘liq va bog‘liq bo‘lmagan omillar asosida o‘zgarib turadi. Bu xususiyat talab qonunida o‘z ifodasini topgan: Boshqa shart-sharoitlar o‘zgarmagan holatda tovarning narxi qancha past bo‘lsa, unga bo‘lgan talab miqdori shuncha ko‘p bo‘ladi, tovarning narxi qancha yuqori bo‘lsa, unga bo‘lgan talab miqdori shuncha kam bo‘ladi. Talab qonuni talab miqdorining narxga teskari bog‘langanligini ko‘rsatadi.

Taklif qonuni. Tovar taklifi miqdori tovarning narxiga bog‘liq va tovar narxiga bog‘liq bo‘lmagan omillar ta’sirida o‘zgarib turadi. Taklifning faqatgina narxga bog‘liq xususiyati taklif qonunida o‘z ifodasini topgan: Boshqa shart-sharoitlar o‘zgarmagan holda tovarning narxi qancha past bo‘lsa, uning taklif miqdori shuncha kam bo‘ladi, tovarning narxi qancha yuqori bo‘lsa, uning taklif miqdori shuncha ko‘p bo‘ladi. Taklif qonuni taklif miqdorining narxga nisbatan to‘g‘ri bog‘liqligini ko‘rsatadi, ya’ni narx oshganda taklif miqdori ham oshadi.

2. Talabga ta’sir etuvchi omillar

Bozorda tovarga bo‘lgan talabning o‘zgarishiga narxga bog‘liq va narxga bog’liq bo‘lmagan boshqa omillar ta’sir qiladi. Bu omillar quyidagilar:

1. Iste’molchilarning didi va yil mavsumining o‘zgarishi.

Iste’molchilar didi, yil mavsumi o‘zgarishi va moda o‘zgarishi natijasida tovarga bo‘lgan talab o‘sishi va aksincha, pasayishi ham mumkin. Masalan, mavsum o‘zgarishi bilan yozda paltoga bo‘lgan talab pasayadi.

2. Bozordagi iste’molchilar sonining o‘zgarishi.

Ma’lumki, iste’molchilar soni ortsa, ularning biror tovarga bo‘lgan talabi ham o‘sadi va aksincha. Masalan, shahar aholisining ko‘payishi tibbiy xizmatga bo‘lgan talabning o‘sishiga olib keladi.

3. Iste’molchilar daromadlarining o‘zgarishi.

Odatda, aholi daromadlarining ortishi bilan deyarli barcha tovarlarga bo‘lgan talab o‘sadi. Bunday tovarlar normal tovarlar deb ataladi. Lekin shunday tovarlar ham borki, ularga bo‘lgan talab aholi daromadlarining kamayishi bilan o‘sadi. Bunday tovarlarni iqtisodchilar past tabaqali tovarlar deb atashadi. Masalan, aholi daromadlarining kamayishi sifati past va eski avtomobillarga bo‘lgan talabning o‘sishiga olib keladi.

4.O‘zaro bog‘liq tovarlar narxining o‘zgarishi.

Bir tovar narxining o‘zgarishi ikkinchi tovarga bo‘lgan talabning o‘zgarishiga olib kelishi mumkin. Bunday tovarlar jufti o‘zaro bog‘liq tovarlar deb ataladi. O‘zaro bog‘liq tovarlarga biz yuqorida ta’kidlagan bir-birining o‘rnini bosuvchi (masalan, “Hot-dog” va somsa) va bir-birini to‘ldiruvchi (masalan, avtomobil va benzin) tovarlar misol bo‘la oladi.

5. Yaqin kelajakda iste’molchilar daromadlari va tovar narxi o‘zgarishining kutilishi.

Agar yaqin kelajakda aholi daromadlarining oshishi kutilayotgan bo‘lsa, ular ayni paytdagi kundalik xarajatlarini kamroq chegaralay boshlashadi va shu bois, ko‘proq tovarlar sotib ola boshlaydilar va aksincha.

3.Taklifga ta’sir etuvchi omillar

Tovar taklifi quyidagi tovar narxiga bog‘liq bo‘lmagan omillar asosida ham o‘zgarishi mumkin:

1.Resurslar narxlarining o‘zgarishi.

Agar resurslar narxi oshsa, tovarni ishlab chiqaruvchilarning xarajatlari ortadi. Oldin ular ma’lum miqdordagi mablag‘larini xarajat qilib, qandaydir miqdordagi tovar ishlab chiqarayotgan bo‘lsalar, endi bu mablag‘ga oldingidan kamroq tovar ishlab chiqara oladilar, xolos. Shu tariqa, bozorda tovar taklifi kamayadi.

2. Ishlab chiqarish texnologiyasining o‘zgarishi.

Texnologiyaning o‘zgarishi, odatda, tovarni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan xarajatlarni kamaytiradi, unumdorlikni esa oshiradi. Shu sababdan tovar taklifi oshadi.

3. Davlat tomonidan ishlab chiqaruvchilarga solinadigan soliqlar va imtiyozlarning o‘zgartirilishi.

Soliqlar ko‘paysa, tovar uchun qilinadigan xarajatlar oshadi. Shu bois, tovar taklifi kamayadi va aksincha.

4. Narx o‘zgarishining kutilishi.

Agar bozorda tovar narxi oshishi kutilayotgan bo‘lsa, sotuvchilar o‘z tovarlarini hozir arzon narxda sotishdan ko‘ra, keyin qimmatroq narxda sotishni xush ko‘rishadi. Natijada, tovar taklifi kamayadi va aksincha.

5. Bozordagi sotuvchilar sonining o‘zgarishi. Bunda tovar taklifi ham o‘zgaradi.

4.Elastiklik turlari

Talab elastikligining 5 xil turi mavjud. Ular:

1. 
   Elastik talab
   
2. 
   Birlik elastik talab
   
3. 
   Noelastik talab
   
4. 
   Mutlaq elastik talab
   
5. 
   Mutlaq noelastik talab