1. Nazariy qism

Sorbsion tanlab eritish
Sian eritmalaridan va bo’tanadan oltinni sorbsiyalash jarayoni asoslari.
Kuchli va kuchsiz asosli anionitlarning sian eritmalaridan komplekslarni shimishi quyidagi ketma-ketlikka asoslangan:
[Au(CN)₂]^->[Ag(CN)₂]^->[Cu(CN)₂]^->[Zn(CN)₄]^2->[Ni(CN)₄]²->[Cu(CN)₃]^2->SCN->[Co(CN)₆]^4->>[Fe(CN)₆]^4->CN^->OH^-
Anionitlar bir zaryadli ionlarga juda o’xshash bo’ladi, ular chiziqli tuzulishga ega [Au(CN)₂], [Ag(CN)₂]^-, SCN^-, va yuqori qutblangandir. Bir valentli anionning qatronga o’xshashiga sabab qutblanish kuchi ta’siridadir, u ionlar o’qi chizig’i bo’ylab yo’nalgan bo’lib ularning ko’p deformatsiyalanishiga olib keladi va kation guruh qatronga zich yaqinlashib ular orasidagi mustahkam aloqani hosil qiladi. Eng yuqori ta’sirchan ionlardan [Au(CN)₂]^- bo’lib, u qatrondan kumush, mis va boshqa metallar anionlarioni o’rnini egallaydi.
Anionning kam tortuvchanligi ikki va uch zaryadga ega anionlarga nisbatan kam
[Pt(CN)₄]^2-, [Pd(CN)₄]^2-, [Ni(CN)₄]^2-, [Co(CN)₆]^3-, [Fe(CN)₆]^3-,
shuningdek yuqori qutblangan anionlar uchun ham. Bu katta valentli anionlarning «og’irlik markazida bo’lishi» hisobiga zaryad neytrallanishi natijasida kation guruh qatronga aylanadi, bu ularning o’rtasida ko’proq o’rtacha masofasini borligini izohlaydi va bir zaryadli nodir metall anionlariga qaraganda past mustahkamlikka ega bo’ladi. Kuchli asosli anionitlar ionlanish darajasi yuqoriligi sababli oltin va kumushga nisbatan tanlovchanligi yuqori emas, ammo qo’shimchalarga nisbatan tanlovchanligi yuqori.
Kuchsiz asosli anionitlar ishqoriy muhitda ionlanish funksiyasi past darajada, kuchli asosliga qaraganda qatron bir-biridan katta oraliqda bo’ladi. Bu esa kuchsiz asosli anionitni oltin va kumushga nisbatan hajmini kamayishga va kation guruh qatronni mustahkamlashga olib keladi. Agar sian eritmalaridagi anionlarni gramm-ekvivolentda kamayishi bo’yicha joylashtirsak, bunda tajribaga asosan qatronning yig’uvchanligi pasayishini kuzatamiz:
[Au(CN)₂]^- (248,97)> [Ag(CN)₂]^- (159,87)> [Hg(CN)₄]^- (152,30)>> [Zn(CN)₃]^- (143,37)> [Cu(CN)₂]^- (115,55)> [Ag(CN)₃]^2- (92,93)>> [Zn(CN)₄]^2- (84,68)> [Ni(CN)₄]^2- (81,35)> [Cu(CN)₃]^2- (70,77)>> [Ag(CN)₄]^3- (70,62)> SCN^- (58,00)> [Cu(CN)₄]^3- (55,85)>> [Co(CN)₆]^4- (53,73)> [Fe(CN)₆]^4- (52,94)> CN^- (26,0)> ОН^- (17,0).
Bu holat amaliyotda oltinni qatrondagi boshqa anionlarni kumush, mis, temir va erkin sian ionlarni siqib chiqara oladi [7].
Ionalmashinuvchi jarayoni muvozanatlarini grafik chizma asosida ifodalash amaliyotda qulaylik yaratadi. Izotermalar doimiy temperaturada qarama- qarshi ionlarning konsentratsiyaga bog’liqligini ifodalaydi. Sian eritmalari bilan anionitlar ta'sirlashganda oltin smola fazasi tarkibiga o’tadi. Xuddi shunday kumush ham ta'sirlashadi. Bundan tashqari eritmada qo’shimcha metallar bo’lgani uchun anionitga ular ham sorbsiyalanadi.

Bu qo’shimcha reaksiyalarning borishi natijasida ionitning ma'lum bir faol qismi qo’shimchalar bilan to’lib qoladi va uning oqibatida smolaning oltinga nisbatan hajmi kamayadi. Shuning uchun ham qo’shimchalari bo’lgan eritmalardan oltinni sorbsiyalash darajasi, qo’shimchalari bo’lmagan eritmalardan oltinni sorbsiyalash darajasidan past bo’ladi. Bu jarayonni quyidagicha tasvirlash mumkin:

Е_Auмг/г

1 2

80

60

40

20