1. Elektromagnit induksiya hodisasi. Faradey tajribalari



Download 293,65 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/4
Sana03.07.2022
Hajmi293,65 Kb.
#733926
  1   2   3   4
Bog'liq
26-mavzu matni



Elektromagnit induksiya hodisasi. Faradey tajribalari. Lens qonuni. 
Elektromagnit induksiyaning asosiy qonuni. O`zinduksiya hodisasi.
Reja: 
1.
 
Elektromagnit induksiya hodisasi. 
2.
 
Faradey tajribalari. 
3.
 
Lens qonuni. 
4.
 
Elektomagnit induksiyaning asosiy qonuni. 
5.
 
O`zinduksiya hodisasi. Solenoid induktivligi. 
1.
 
Elektromagnit induksiya hodisasi. 
Daniyalik olim G. Ersted 1820-yilda tokning
magnit ta`sirini aniqlagandan so`ng ingliz fizigi M. 
Faradey bu kashfiyot bilan tanishgach, shunday 
xulosaga keladi: modomiki, berk o`tkazgich 
bo`ylab oqayotgan tok magnitni harakatga keltirar 
ekan, magnitning 
harakatlanishi ham berk 
o`tkazgichda tok hosil qilishi kerak. Bu 
xulosaning to`g`riligini Faradey 1831-yilda ko`p 
tajribalar asosida tasdiqlaydi. U magnit maydonda berk kontur ilgarilanma harakat 
qilganda yoki burilganda, shuningdek, qo`zg`almas kontur ma`lum vaqt davomida 
o`zgaruvchan magnit maydonda turganda konturlarda tok hosil bo`lishini aniqladi. 
Magnit maydonning o`zgarishi tufayli berk konturda hosil bo`ladigan tok 
induksion tok,
hodisaning o`zi esa 
elektromagnit induksiya
deb ataladi.Induksion 
tokni hosil qiluvchi elektr yurutuvchi kuch 
induksion elektr yurituvchi kuch
(E.Yu.K) deb yuritiladi. 
2. Faradey tajribalari.
Faradeyning induksion tok hosil bo`lishining 
shartlarini aniqlashga doir tajribalarini ko`rib chiqamiz. 


1-tajriba:
Agar magnit kontur ichiga kiritilsa yoki konturdan chiqarilsa, berk 
konturda tok induksiyalanadi; magnit 
g`altakka yaqinlashtirilganda galvanometer 
strelkasi bir tomonga og`adi (g`altak ichidagi 
magnit oqimi orta boradi), magnitni 
g`altakdan uzoqlashtirilganda esa (magnit 
oqimi kamayib boradi)strelka boshqa 
tomonga og`adi, ya`ni magnit induksiya oqimining ortishi yoki kamayishi bilan 
induksion tokning yo`nalishi o`zgaradi (1-rasm). Demak, 
magnit induksiya 
oqimining o`zgarishi natijasida induksion tok hosil bo`lar ekan

Magnit qancha kuchli, uning harakati qancha tez va g`altakdagi sim 
o`ramlar soni qancha ko`p bo`lsa, induksion tok kuchi ham shuncha katta bo`ladi. 
Agar magnitni berk g`altak yaqiniga yoki hatto g`altak ichiga joylashtirsak, magnit 
qo`zg`almaganda induksion tok hosil bo`lmaydi. Bundan, berk konturda induksion 
tok hosil qilish uchun birgina magnit maydonning bo`lishi yetarli bo`lmay, balki 
magnit harakatlanishi, ya`ni magnit maydon o`zgarishi kerak, degan xulosa kelib 
chiqadi.
2-tajriba:
Bir g`altak va ko`p sim o`ramli ramka yonma-yon qo`yib, ramka 
uchlarini galvanometrga, g`altakning uchlarini tok manbayiga kalit, reostat orqali
ulaylik (2-rasm). G`altakdagi magnit maydonni doimiy deb olsa bo`ladi. Ikkita usul 
ko`ramiz:
2-rasm. 


1-usul: 
Ramkaqo`zg`almas, 
vamagnitmanbayiniqo`zg`almasramkagayaqinlashtiriladi, 
natijadamagnitkuchchiziqlarikontornikesibo`taboshlaydi. 
G`altakni 
ramkaga 
yaqinlashtirilganda galvonometr strelkasi bir tomonga og`adi. Agar g`altakni 
ramkadan uzoqlashtirilsa galvonometr strelkasi boshqa tomonga og`adi. Demak, 
magnit maydon kuch chiziqlari ramkani kesib o`tib unda tok hosil qilyapti. Bu tokni 
induksion tok deyiladi.
2-usul: Ramka biror tezlik bilan g`altakka yaqinlashtiriladi yoki 
uzoqlashtiriladi. Bu usulda ham induksion tok hosil bo`ladi.
Tajriba usullarini tahlil qilsak, 2-usulda magnit kuchlari ro`l o`ynaydi. 
Sababi ramka biror tezlik bilan magnit maydonga kiritila boshlasa, ramkadagi 
elektronlar ham o`sha tezlikda magnit maydonga yaqinlashadi. Magnit maydon esa 
Lorens kuchi bilan elektronlarga ta`sir qila boshlaydi: 
𝐹⃗ = 𝑞[𝑣⃗ ∗ 𝐵
⃗⃗]
(2.1) 
Magnit kuchlar ramkada induksion elektr tokini hosil qilib, bu kuchlar chet 
kuchlar vazifasini bajaradi. Chet kuchlar esa chet kuchlar maydonini hosil qilib. Bu 
maydon elektronlarni o`tkazgich ichiga harakatga keltiradi va ramkada tok oqa 
boshlaydi. 
1-usulda tokli g`altak magnit tomon yaqinlashtirilsa yoki uzoqlashtirilsa 
magnit maydon harakatdagi zarraga ta`sir qila boshlaydi. Bunda Lorens kuchi yo`q.
Demak, boshqa chet kuchlar bo`lishi kerak. G`altak ramka tomon yaqinlashganda 
ramkada uyurmali elektr maydon hosil qiladi. Uyurmali elektr maydonlarni kuchi 
chet kuch hosil qiladi. Bularni Faradey va Maksvell o`zlarini ishlarida ko`rsatgan. 
Bu usulda 
𝐸⃗⃗ −
maydon bo`ladi, bu maydon uyurmali bo`ladi. Uyurmali maydon 
magnit oqimini o`zgarishi tezligi hisobiga vujudga keladi. Bu uyurmali maydon 
uchun sirkulatsiyani yozsak:
∮ 𝐸⃗⃗𝑑𝑙⃗ = −
𝜕Ф
𝜕𝑡
(2.2) 


Oqimni o`zgarishi bo`yicha
𝜕Ф
𝜕𝑡
bo`yicha sodir bo`ladi. Bu yerda xususiy 
hosila ramkani qo`zg`almasligini bildiradi. Agarda Ф magnit oqimini induksiya 
o`zgarishi bilan bog`lasak, unda ma`lumki ramkani kesib o`tayotgan oqim: 
Ф = ∫ 𝐵
⃗⃗𝑑𝑆⃗
(2.3)
(2.3) ifodani (2.2) ifodaga qo`ysak, 
∮ 𝐸⃗⃗

𝑑𝑙⃗ =
𝜕
𝜕𝑡
∫ 𝐵 𝑑𝑆 = − ∫
𝜕𝐵
𝜕𝑡
𝑑𝑆
(2.4) 
Bu yerda uyurmali magnit maydon hosil 
bo`ladi. 

Download 293,65 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish