1. Nazariy qism

С_Aumg/l
Chizma №34. 1- holat qo’shimchasi bo’lmagan eritmalardan oltinni sorbsiyalash darajasi, 2- holat qo’shimchasi bo’lgan eritmalardan oltinni sorbsiyalash darajasi.
Sian eritmalari tarkibidagi qo’shimcha anionlar anionitga har xil darajada sorbsiyalanadi. Ko’p tekshirishlar natijasi shuni ko’rsatdiki, anionitlar ko’pincha quyida keltirilgan ketma-ketlik bo’yicha metall anionlarini o’ziga yutadi:
[Au(CN)₂]^->[Ag(CN)₂]^->[Cu(CN)₂]^->[Zn(CN)₄]^2->[Ni(CN)₄]²->[Cu(CN)₃]^2->SCN->[Co(CN)₆]^4->> [Fe(CN)₆]^4->CN^->OH^-.

Bu qatordagi anionlarining ketma-ketlikni aniqlab beradigan kattalik va ionning gidratlanish energiyasidir. Ionning gidratlanish energiyasi kamayishi bilan anionning anionitga bo’lgan xossasi ortadi. Gidratlanish energiyasi ionning zaryadi va radiusi bilan aniqlanadi. Zaryadning kamayishi va ion radiusining oshishi bilan gidratlanish energiyasi kamayadi. Bundan kurinib turibdiki 2 zaryadli rux va nikel kompleksi va 4 zaryadli temir kompleksi bilan taqqoslaganda 1 zaryadli oltin kompleksining selektivligi yuqoridir. Kumush va mis komplekslari berilgan qatorda zaryadlari bo’yicha joylashishi to’g’ri kelmaydi. Bu metallar eritmada yuqori kordinatsion sonli komplekslarni hosil qiladi[Ag(CN)₃]^-2, [Сu(CN)₄]^-3. Bu esa qatron tarkibiga ko’p miqdorda sian ionlarining yutilishi natijasida yuzaga keladi. Quyidagi chizmada oltinga to’yingan eritmadan oltinni AM-2B markali qatronga sorbsiyalashda anionitni ishchi hajmiga temir, rux, mis, nikel komplekslari konsentratsiyasining ta'siri ko’rsatilgan:

Е_Aumg/l

50


30

10
0,1 0,3 0,5

С_pr,mg-ekv/l

Chizma №35. Qo’shimcha metallar konsentratsiyasining anionit hajmiga ta’siri.

Chizmada ko’rinib turibdiki, qo’shimcha metallarning konsentratsiyasi ortishi bilan anionit hajmi kamayib boraveradi, bu esa oltinni sorbsiyasi kamaytiradi.

Kelayotgan eritmada oltinning konsentratsiyasi 2-10 mg/l bo’ladi, chiqindiga yuboriladigan eritmada oltinning konsentratsiyasi 0,02-0,03 mg/l bo’lishini talab qiladi, shuningdek ishlatiladigan anionit yuqori ishchi hajmiga ega bo`lishi kerak. Anionitlarning yana bir muhim xarakteristikasi bu uning selektivligidir. Olib borilgan ilmiy ishlar shuni ko’rsatadiki, aralash asosli anionitlarni selektivligi kuchli asosli anionitlarga nisbatan ancha yuqori. Anionitning selektivligi qancha yuqori bo’lsa, uning ishchi hajmi ham shuncha yuqori bo’ladi.
Bifunksional xossaga ega bo’lgan anionitlar ichida AM-2B markali anionit yuqori ishchi hajmga va selektivlikka egadir.
Amaliyotda sorbsiyalash jarayonini tezligi uncha ham yuqori emas, qatron va oltin saqlagan eritma o’rtasidagi ta'sir bir necha o’n soat vaqt davomida boradi. Birinchi o’rinda ionitga kam yutiladigan anionlar yutiladi (temir, mis, kumush). Jarayon vaqtining uzayishi davomida bu anionlar yutilish darajasi yuqori bo’lgan anionlar bilan siqib chiqariladi (oltin, rux, nikel). Shuning uchun ham anionit to’yinish vaqtida uning ishchi hajmi oltinga, ruxga va nikelga nisbatan ortib boradi [8].
E_Au, mg/g

		1