1. Nazariy qism

Sorbsiyali tanlab eritish dastgohlari. Dastlabki sianlash jarayoni uchun pnevmatik yo’l bilan bo’tanani aralashtiruvchi «pachuk»lar qo’llaniladi(chizma-27).
Pachuk po’latdan yasalgan silindirsimon chan 1dan iborat bo’lib, u poydevorga halqasimon tayanch va konussimon tub bilan o’rnatilgan.
Pachukning konussimon qismi gorizontal yuzasi 60° qiyalikda o’rnatilgan. Konussimon tubda pachukni ta’mirlash uchun qopqoq(lyuk) 2 va avariyali holatda bo’shatish uchun qisqa quvur 4 (patrubok) joylashgan. Channing diametrini balandligiga nisbati 1:35 ni tashkil qiladi. Sirkulyator pachukka plankasimon(yassi qattiq jism) yordamida o’rnatiladi.
Bo’tana va qatronni yaxshi aralashishini ta’minlash uchun pachuk pastki qismi markazida o’qqa aerolift (havo yordamida ko’tarib tushuvchi aralashtirgich «lift» shaklidagi qurulma) quvuri 3 (sirkulyator) o’rnatilgan, uning diametri channining 0,1 diametrini egallaydi. Sirkulyator balandligi pachuk o’lchamlariga bog’liq bo’lib uning 1/2 dan 2/3 qismini tashkil qiladi.


6
Havo
Chizma №40. Sorbsiyalash pachugi.
a) sirkulyatorning yuqoridan mahkamlanishi; b) — havoni taqsimlab beruvchi quvur kesmasi; v) — sirkulyatorning pastdan mahkamlanishi.
1 - Pachuk qutisi;
2- Taqsimlagich;
3 – Bo’tanani yig’uvchi;
4 – G’alvir qurulmasi;
5 - Kamera;
6 – Tarnov;
7,8 – Qopqoq;
9,12 – Aerolift;
10,13,14,16 – Quvurlar;
11,15, - Dispergator;
17 – Qaytaruvchi-taqsimlovchi ;

Aeroliftda bo’tana oqimining tezligi 1,5-2,5 m/s ni tashkil qilib, mutanosib ravishda soatiga 10-15 marta qisqa aylanma harakat qiladi. Sirkulyatorga beriladigan havo bosimi 2-4 at atrofida bo’ladi. Pachuk pastki qismida dispergator qurilmasi 5 joylashgan.

Pachuk 9 qopqoq orqali yopiladi, unda quyidagi qisqa quvurlar o’rnatilgan: havo almashtirish uchun 10 qisqa quvur, eritma berish uchun 11 quvur, reagent berish uchun 12 quvur va sirkulyatorga siqilgan havo berish uchun 13 quvur.
Pachuklarning barchasi bir xil o’rnatilgan bo’lib, bir pachukdan bo’tana ikkinchisiga o’z-o’zidan o’tadi. Dastgohdan bo’tana 7 quvur orqali kirib, 8 quvur orqali chiqadi.
Jadval -14. Sianlash va zararsizlantirish pachukining xossalari.

Pachuk ko’rsatgichlari.	Pachuk o’lchamlari, m.
	1x3	2,2x7	2,6x10	3,2x10	3,4x12	4x17	5,6x22
Ishchi hajmi, m^3	2	25	50	75	100	200	500
O’lchami, mm:
diametri	1000	2200	2600	3200	3400	4000	5600
balandligi	3000	7000	10000	10000	12000	17000	22000
Balandlikning diametrga mutanosibligi	3,0	3,2	3,85	3,1	3,5	4,25	3,9

Sorbsiyali tanlab eritish havoli aralashtirgichli «pachuk»larda amalga oshiriladi

Sorbsiyalash pachugi sianlash pachugidan farqli o’laroq, bo’tanadan qatronni ajratish uchun setkasimon g’alvir (drenaj)dan, bo’tana va qatronni yuklab berish uchun aeroliftdan iborat. Setka qurilmasi pachuk korpusi 1ga qotirilgan, bo’tanani taqsimlab berish 2 qurilmasidan iborat. Ular o’zi bilan birga bo’tana yig’gich 3, uning tubiga bo’tana va qatronni setka ustiga taqsimlab beruvchi 4 tirqish mavjud, u romga mahkamlanadi. Drenaj elaklari yoki setkalari matodan, po’lat simlardan tayyorlangan bo’lib, diametri 0,25-0,35 mmli bo’lib, Х18Н9Т yoki Х18Н10Т markali zanglamaydigan po`latdan yasaladi, ularning tirqishlari orasi o’lchami 0,4mm. Setkalarning ish unumdorligi 1m² setka yuzasi uchun gil tuproqli rudalarda 25m³/s, oksidli rudalar uchun esa 50m³/s ni tashkil qiladi. Setkalarning yaxshi ishlashi uchun bo’tanadagi har xil cho’p- xas- shepalardan g’alvirlab tozalangan bo’lishi shart.
Setka ostida setkadan o’tgan bo’tanani yig’ish lotkasi 5 o’rnatilgan, uning o’zi bo’tanani keyingi pachukka yuklab berish vazifasini ham bajaradi. Bo’tanadan ajralgan 0,4 mmli qatron setka ustida yana qayta pachukka tushadi, qisman esa kistada 6 (jelob) yig’iladi va o’z oqimi bilan oldingi pachukka o’tadi. Pachukdan chiqariladigan qatron qo’zg’aluvchan eshkak ajratuvchi yordamida nazorat qilib turiladi.
Qatron pachukka 15⁰ qiyalikda 13 quvur orqali beriladi, bo’tana esa 14 quvurdan yuklanadi. Setka qurulmasining yuqori qopqoq qismida 2ta og’iz bilan jihozlangan bo’lib, ular 7 tuynuk aeroliftlarni ta’miralash va mantaj ishlari uchun foydalaniladi, shuningdek 16 havo almashtiruvchi quvurlardan iboratdir. Aerolift ostida havo almashinishi natijasida bo’tana yo’qotilmasligi uchun 17 qaytaruvchi o’rnatilgan.
Qatron bilan aralashgan bo’tanani setka ustiga tashlab berish uchun pachuk korpusiga plastinkalar bilan qotirilgan 12 aerolift o’rnatilgan. Pachuk pastki qismida bo’tanani tiqilib qolishini oldini olish uchun dispergator 11,15 qurulmasi va ta’mirlash uchun 8 tuynuk mavjud.
Bo’tanani tashlab berish uchun sarflanadigan havo sarfi bir qancha ko’rsatkichlarga bog’liq bo’lib (bo’tana zichligi, ko’tarish balandligiga, havo bosimiga) 1-2 m³/m³ ni tashkil qiladi. Aeroliftlardagi havoning bosimi 2 atm dan oshmaydi. Havoning sarfi va bosimi sorbsiya va sianlash pachuklarida bir xilda kechadi. Pachukdagi bo’tana me’yori bo’tanaga va aeroliftga bog’liq bo’lib, aksariyat hollarda pachukdan 0,8-1m pastda joylashtiriladi [9].
Bo’tana me’yorini ta’minlashda har bir pachukda aeroliftga siqilgan havo beriladi. Bo’tana me’yorining kamayishi bilan nazoratchi klapan havo berishni kamaytiradi va natijada bo’tana chiqarilishi sekinlashtiriladi.
Jadval -15. Sorbsiyali tanlab eritish pachugining texnik xarakteristikalari.

Pachuk ko’rsatgichlari.	Pachuko’lchamlari, m.
	2,2x7	2,6x10	3,2x10	3,4x12	3,6x16	4x17	4,6x19	5,6x22
Ishchi hajmi, m^3.
	25	50	75	100	150	200	300	500
O’lchamlari, mm:
Diametr	2200	2600	3200	3400	3600	4000	4600	5600
Balandlik	7000	10000	10000	12000	16000	17000	19000	22000
Balandlikning diametrga mutanosibligi.
	3,2	3,85	3,1	3,5	4,45	4,25	4,1	3,9

Sorbsiyalovchi pachukning kamchiliklariga quyidagilar kiradi: 1) bir vaqtda yuklanadigan qatron miqdorining ko’pligi; 2) sorbsiya bosqichining ko’pligi va dastgohlarning ko’p joy egallashi; 3) Bo’tana va qatronni aralashtirish va tashlab berish uchun havoning ko’p sarf bo’lishi; 4) qatronning setkalar orqali ko’p bora qayta pachukka tashlanishi hisobidan ko’p sarf bo’lishi; 5) qatron va bo’tananing bir dastgohdan ikkinchisiga ta’sirlashishga ulgurmay o’tib ketishidir [10].