1. Nazariy qism

3.2.2. Sianid bilan ishlaganda asosiy ehtiyotkorlik choralari.
Sianid bilan zaharlanish sinil kislota zaharli bug’larini hidlash yoki tanaga ovqatlanish yo’li orqali bo’lishi mumkin. Bu holat balki kesilgan va yaralangan joylarni sianid bilan ta’sirlashishi oqibatida bo’lishi ham mumkin.
Zaharlanish belgilari ko’z namlanish joylarining qichishi, tomoq va havo yo’llari qichishi, bosh og’rig’i, ko’ngil aynishi, qayd qilish, yurakning tez urushi, nafas qisishi. Ogir holda zaharlanish natijasida shuning bilan birga, tildan qolish, ko’z oldi qorong’ulashishi va xushni yo’qotish, tomir tortilishi, yurak urushining tezlashishi, qorachigning kattalashishi, yuzning so’lishi, og’izda ko’pik hosil bo’lishi, ta’sirchanlikni yo’qotish, tana haroratining pasayishi, qon bosimining tushishi, nafas olishning,yurakning to’xtashi va hattoki o’limga ham olib kelishi mumkin.
Sinil kislotasi bilan zaharlangan kishiga amilnitrit eritmasini hidlatish va toza havoga olib chiqish zarur. Lozim bo’lsa sun’iy nafas beriladi. Agar sianid tanaga ovqatlanish natijasida tushgan bo’lsa, unga 0,4% li kaliy permanganat eritmasi yoki 2% li vodorod pereoksid beriladi va keyin tomoq yo;li qitiqlanib qayd qilish chaqiriladi. Natijada zaharning zararsizlanishi vujudga keladi.
Qay darajada zaharlanishdan qat’iy nazar to vrach kelmaguncha birinchi tibbiy yordam ko’rsatish muhim rol o’ynaydi.
Ishchi binolarda sinil kislotasining ruxsat berilgan konsentratsiyasi 0,3mg/m³ ni tashkil qiladi.
Sianid bilan ishlovchi barcha ishlab chiqaruvchi binolar havoalmashtiruvchi vintilyatsiya tizimi bilan jihozlangan bo’lishi shart. Tokning har xil holatlarda to’satdan o’chishi natijasida vintilyatsiya tizimi to’xtab qolmay boshqa enrgiya manbailari hisobiga uzluksiz ishlab turushini taminlash lozim(masalan generatorga ulangan bo’lishi kerak). Ishlab chiqarish zavodlari binolarida sinil kislotasi hosil bo’lish xavfi mavjud joylarda umumiy havoalmashinish tizimidan tashqari, qo’shimcha avariya holati uchun vintilyatsiya tizimi bo’lishi shart. Undan tashqari, umumiy havoalmashinish va avariya vintilyatsiyasidan tashqari, har bir sinil kislotasi ajralish xavfi bo’lgan dastgohlar(sianlash pachuklari, sorbsiyalash pachuklari, kalonnalar)da havo so’rish qurilmalari bilan jihozlangan bo’lishi zarur. Ishchi bino yoxud zavodda havo tarkibida sinil kislotsi miqdorining oshib ketishi kuzatilsa avtamatik ogohlantirish signallari o’rnatilgan bo’lishi kerak ular rangli yoki ovozli signal bo’lishi mumkin.
Atrof muhitni, havoni ifloslanmasligini oldini olish uchun vintilyatsiya qurulmalari bug’lari havoga qo’yib yuborilishidan oldin yaxshilab tozalangan bo’lishi lozim.
Sianli eritmalar bilan ishlash vaqtida himoyalovchi ishqor konsentratsiyasini oshirilishi sianidning gidrolizlanishini oldini oladi. Bir binoning o’zida sianlash jarayoni bilan, boshqa bir ishqorli muhitda ishlovchi jarayonning ishlashiga ruxsat berilmaydi. Faqatgina regeneratsiyalash jarayonlari bundan xoli(bunda kislotali qayta ishlash olib boriladi regeneratsiya bilan birga). Bu holatlarda maxsus ehtiyotkorlik choralari ko’riladi.
Sian eritmalari va bo’tanalari saqlanadigan dastgohlar (aralashtirgichli chan, quyultirgich, yig’uvchi chanlar) maxsus pereliv quvurlar yoki avtomatik qurulmalar bilan jihozlangan bo’lib mahsulotlarni toshib ketishiga yo’l qo’ymaydi. Dastgohlarni boshqarish va xizmat ko’rsatish iloji boricha avtamatlashtiriladi yoki masofadan turib boshqariladi.
Asosiy ehtiyotkorlik choralari o’tkir natriy sianid eritmalari (10%li) tayyolash vaqtida amalga oshiriladi. Bu jarayon maxsus alohidalashtirilgan joyda olib borilib u yerga begonalarni kirishiga yo’l qo’yilmaydi. Eritmani tayyorlash jaryoni iloji boricha mexanizatsiyalashgan va avtomatlashgan bo’lishi lozim. Undan tashqari, umumiy havoalmashinish va avariya vintilyatsiyasidan tashqari, har bir sinil kislotasi ajralish xavfi bo’lgan dastgohlar(sianlash pachuklari, sorbsiyalash pachuklari, kalonnalar)da havo so’rish qurilmalari bilan jihozlangan bo’lishi zarur. Natriy sianid idishlari zudlik bilan oxakli xlor yoki temir kuparosi ishtirokida zarasizlantirilishi kerak. Natriy sianid solingan idishlar «zahar» kabi yozuvlar hamda, ogohlantiruvchi belgilar bilan tasvirlangan bo’lishi kerak, masalan-bosh suyaglari. Bu joyda ishlovchi ishchilar maxsus himoyalovchi(gazyutgich, charim qo’lqop, xalat) jihozlar bilan ta’minlangan bo’lishi lozim.