1-mavzu: O’qituvchining nutqiy kompetensiyasini rivojlantirish fanining maqsad va vazifalari

1.
 
Ichki nutq. 
Kishilarning o‘z-o‘ziga xayolan tovushlarni - so‘zlarni 
talaffuz qilmasdan fikrlashi, mulohaza yuritishi, o‘ylashi bu ichki nutqdir. 
Yozuvchilar badiiy obraz orqali ichki nutqni ifodalaydilar. Unda obraz o‘ziga-o‘zi 
sarhisob berishi, xayolan kim bilandir suhbatlashishi, o‘y-xayollar orqali qandaydir 
muammolarni hal etishi mumkin. Bularning barchasi ichki nutq orqali amalga 
oshiriladi. Masalan: 

---

6 
...
Yigitali endi do‘sti bilan uchrashadigan baxtiyor daqiqalarni ko‘z oldiga 
keltirdi. Uyida ekanida bu tomonlarga talpingan kezlarida bu uchrashuvlarni 
ming xil ko‘rinishlarda tasavvur etardi. Hozir ularning barchasi o‘rniga 
yangisi xayoliga keldi: 
..Do‘sti uni ko‘ra solib, quchoq ochib yuguradi... 
“Jon jo‘rajon, bor ekansan-ku, yo‘lingga ko‘z tikaverib, ko‘zlarim oqib 
tushayozdi, - deydi-da, mahkam quchoqlab oladi. – Jon jo‘rajon, oyoqni 
tashlab kelibsan-da, a? Tirikligingni bilar edim. Yuragim sezar edi. Qanot 
chiqarib uchgim kelardi. Ammo iloj qila olmadim, jon jo‘rajon. Noshukur 
do‘stingdan ranjima”... 
Shirin xayollar yo‘l azobini butunlay chetga sura olmas ekan 
(T.Malik. 
Ostona,138-bet). 
2.
 
Tashqi nutq. 
O‘pkadan chiqqan havoning nutq a’zolariga ta’siri, 
natijasida ularning harakati bilan aniq tovushlar sifatida yuzaga keladigan nutq 
tashqi nutqdir. Tashqi nutq orqali insonlar bir-birlari bilan muloqotga 
kirishadilar. O‘zaro fikr almashishadi, muammolarni ijobiy hal etishga harakat 
qilishadi. Bularning barchasi inson nutqi orqali, ya’ni tashqi nutq orqali 
ifodalanadi. Nutq doimiy harakatdagi til hisoblanadi. Nutq til birliklarini o‘zaro 
mantiqiy bog‘lab, ularni harakatga keltiradi. Nutq so‘z, so‘z birikmalari va 
gaplardan iborat bo‘lib, tugal fikr ifodalaydi. Masalan: 
...Ra’no, xijolat aralash Anvarga kulimsirab bosh ko‘tardi. 
-Men sizning “amringizga” muvofiq chiqqan edim! 
-
Amrimga muvofiqmi? – dedi Anvar va Ra’noning ko‘ziga to‘g‘ri qarab iljaydi: - 
Shomdan keyin. 
-Nima shomdan keyin? 
-
“Amrimga” muvofiq chiqishing! 
-
Hozir-chi? 
-Hozir mumkin emas! 
Ra’no o‘pka bilan Anvarga qaradi va turib ichkariga jo‘nadi 
(A.Qodiriy. Mehrobdan 
chayon, 90-bet).