1-mavzu. Mehnat to‘g‘risidagi fanning yuzaga kelishi va uning jamiyat rivojlanishidagi roli

2. Mehnat iqtisodiyoti predmetining shakllanishi va rivojlanishi

Mehnat iqtisodiyotining predmeti — texnikaviy, tashkiliy, kadrlar yoki boshqa harakterdagi omillar taʼsirida qaror to-padigan ijtimoiy-iktisodiy munosabatlardir. Mehnat iqtisodiyoti — fan sifatida mehnat munosabatlari sohasidagi qonuni-yatlarni, ish bilan bandlik, mehnat unumdorligi, mehnatga haq toʻlash, uning samaradorligi, mehnatni tashkil etish va normalashtirish kabi masalalarni oʻrganadi.

Mehnat faoliyatini tashkil etish, mehnat resurslarining shakllanishi va ulardan foydalanish, mehnat bozorining shakllanishi va rivojlanishi, aholining ish bilan bandligi va ishsizlik, aholining turmush darajasi va daromadlari, xodimlarning ish haqini tashkil etish, bozor iqtisodiyoti sharoitida aholini ijtimoiy himoya qilish, mehnat unumdorligi, mehnat koʻrsatkichlarini tahlil etish Mehnat iqtisodiyotining mazmunini tashkil qiladi.

“Iqtisodiyot” hamda “mehnat” tushunchalarining mazmuni tarkibiy qismlarini

birlashtirib, quyidagi ta’rifni berish mumkin. Mehnat iqtisodiyoti – jadalijtimoiy
tashkil etilgan tizim bo‘lib, unda ish kuchini takror ishlab chiqarish
jarayoni – uniishlab chiqarish (xodimlarni tayyorlash, o‘qitish, malakasini oshirish
va hokazo), taqsimlash, ayirboshlash va foydalanish sodir bo‘ladi, shuningdek
xodim bilan mehnat vositalari va buyumlarining o‘zaro ta’sir ko‘rsatish shartsharoitlari va jarayoni ta’min etiladi.
Mehnat iqtisodiyoti fan sifatida ishchi kuchini ishlab chiqarish, taqsimlash,
ayirboshlash va iste’mol qilish, unumli mehnat qilish va uni muhofaza etish uchun
shart-sharoitlarni ta’minlash jarayonida qaror topadigan ijtimoiy-iqtisodiy
munosabatlarni o‘rganadigan ijtimoiy-iqtisodiy fandir.

Ta’kidlab o‘tganimizdek, mehnat – kishilarningongli, maqsadga muvofiq
ijtimoiy foydali faoliyati jarayonidan iborat bo‘lib, ular bu faoliyat yordamida tabiat buyumlarining shaklini o‘zgartiradilar va ularni o‘z ehtiyojlarini qondirish uchun moslashtiradilar. Mehnat jarayoni uch asosiy jihatni: kishining maqsadga muvofiq faoliyatini, ya’ni mehnatning o‘zini; mehnatga qaratilgan mehnat buyumini; mehnat vositalarini qamrab oladi. Inson mehnat vositalari yordamida mehnat buyumiga ta’sir qiladi