1-mavzu. Mehnat to‘g‘risidagi fanning yuzaga kelishi va uning jamiyat rivojlanishidagi roli

J.Keyns va neokeynschilarning ish bilan bandlik nazariyasi

Jon Meynard Keyns (1883-1946) atoqli nazariyotchi va boshqariladigan
kapitalizmda aholini ish bilan bandligi bo‘yicha yaratilgan iqtisodiy nazariyaning
asoschisidir. Uning asosiy asari «Aholining ish bilan bandligi, foiz va pulning
umumiy nazariyasi» bo‘lib, ushbu asar 1936 yilda bosilib chiqqan. Sirtdan
qaraganda, ushbu asarda aholining ish bilan bandlik muammolari tahlil qilingan
bo‘lib, unda, tahlilning pirovard maqsadi – ish bilan bandlik darajasi nima bilan
belgilanishi qayd etilgan.
Kitob «buyuk turg‘unlik» yillarida yaratilganligi uchun, bu vaqtda ishsizlik
misli ko‘rilmagan yuqori darajaga etib, dunyodagi asosiy kapitalistik mamlakatlarni
qamrab olgan edi. 1933 yilga kelib, AQSHda qayd etilgan ishsizlik darajasi 25,0 %
va Angliyada22,0 % ga etgan edi. Bunday holatni klassik nazariya qoidalari bilan
tushuntirib bo‘lmasdi. «Biz yashab turgan jamiyatning eng katta illatlari, deb yozgan
edi Keyns,unda aholining ish bilan to‘liq band bo‘lishini ta’minlash imkoni yo‘qligi
emas, balki uning boylik va daromadlarini ixtiyoriy ravishda hamda adolatsizlik
bilan taqsimlashidir»
Keyns G‘arb iqtisodiyotchilari orasida birinchi bo‘lib, noiloj ishsizlik
to‘g‘risidagi tasavvurni batafsil ishlab chiqdi, u bunday ishsizlik yalpi samarali talab
etishmasligi oqibatida kelib chiqadi, degan xulosa keladi.
Samarali talab to‘g‘risidagi tasavvur Keyns nazariyasining eng muhim joydir.
Agar yalpi talab tadbirkor kutgan darajadan pastroqqa tushsa va shu sababli ishlab
chiqarish xarajatlarini qoplash imkoni bo‘lmasa, deb ta’kidlagan edi Keyns, ishlab
chiqarish qisqarishi ro‘y beradi, bu esa ishsizlikka olib keladi. Aksincha, yalpi talab
kutilgan darajadan yuqoriroq bo‘lsa, ishlab chiqarish rivojlanishga turtki oladi.
Muvozanat o‘rnatilishiga olib keladigan yalpi talab darajasi samarali hisoblanadi.
Aholining noiloj ishsizligi va ish bilan to‘liq bandligi keynscha
tushunilishining korreliatori bo‘ladi. Keynsning fikricha, ish bilan to‘liq
bandlik – noilojishsizlik nolga teng bo‘lgan holatini aks ettiradi. Bunday holatga, ish
bilan band kishilar soni samarali talabning qo‘shimcha kengayishiga javoban hech
o‘zgarmaydigan bo‘lganida erishiladi, deb hisoblar edi Keyns.