1-mavzu. Mehnat to‘g‘risidagi fanning yuzaga kelishi va uning jamiyat rivojlanishidagi roli

2.Mehnat potensiali va uning ijtimoiy-iqtisodiy mazmun

Mehnat jarayonining asosiy sharti jamiyatda mehnat potensialining mavjud

bo‘lishidir. Iqtisodiy adabiyotlarda hozirgacha jamiyatning mehnat potensiali
tushunchasiga turli qarashlar mavjud bo‘lib, bu tushuncha bilan bog‘liq «mehnat
resurslari», «ishchi kuchi» tushunchalarini undan farqlash zarurati bo‘lganligi
sababli ushbu tushunchalar munozarali masala bo‘lib qolmoqda.

Ayrim iqtisodchilar mehnat potensialining miqdor ko‘rsatkichlari bevosita

resurslar miqdoriga teng deb qarab, unga mehnat yoshidagi ishga layoqatli aholi,
ishlayotgan o‘smirlar va pensionerlarni kiritadilar.
Mehnat potensialining miqdor ko‘rsatkichlari faqatgina resurslarning faol
qismi bilan cheklanib qolmaydi. Mazkur miqdorga quyidagi toifa aholi qatlamini
ham kiritish mumkin:
-mehnatga layoqatli aholining nofaol qismi;
-ishlash imkoniyati va istagiga ega barcha guruh nogironlari;
-mehnatga layoqatli yoshdagi imtiyozli pensionerlar;
-ishlash xohishini bildirgan o‘smirlar va yoshga doir pensionerlar.

Mehnat potensialining sifat ko‘rsatkichlarini belgilovchi dastlabki omil, inson

resurslarining jismoniy holati va sog‘liq darajasihisoblanadi. Xar bir kishi to‘lato‘kis hayot kechirish va o‘zi tanlagan mehnat faoliyati sohasida ishlay olishi uchun
muayyan sog‘liq hamda jismoniy rivojlanish darajasiga ega bo‘lishi kerak. Ushbu
ko‘rsatkich shaxsning jismoniy imkoniyatlari, quvvati va salohiyatini belgilaydi.
Aynan ushbu imkoniyatlargina ishlab chiqarishni tashkil etish, samarali boshqarish
va iqtisodiyotni yuritish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.

Mehnat potensialini tadqiq etishda ularning tegishlilik xususiyatlariga ko‘ra

o‘rganish alohida ahamiyat kasb etadi. CHunki u tegishlilik darajasiga ko‘ra, o‘ziga
xos xususiyatlarga ega bo‘lib, bir-biridan farqlanuvchi shaxsiy, tarmoq va hududiy
ko‘rsatkichlar tizimidan iborat.
Sifat ko‘rsatkichlari xodimlarning yosh, jins, ma’lumot, kasb-malaka, tajribako‘nikma tarkibi bilan ifodalanadi. SHuningdek, xodimlar shtat jadvalining
ma’muriy, boshqaruv, maxsus, xizmat ko‘rsatuvchi va yordamchi kabi personallarga
bo‘linishini ham ularning sifat ko‘rsatkichlari deb qarash mumkin. Korxona kadrlari
tarkibining sifat ko‘rsatkichi qanchalik yuqori bo‘lsa, faoliyati shunchalik darajada
rivojlanadi. O‘zida oliy ko‘rsatkichli mehnat potensialiga ega bo‘lgan korxona
yuqori raqobatbardoshlikka ega bo‘ladi.