1-mavzu. Mehnat to‘g‘risidagi fanning yuzaga kelishi va uning jamiyat rivojlanishidagi roli

6. Demografik tendensiyalar va ularning mehnat bozoriga ta’siri

Demografik omilning o‘zgarib borishi global muammo bo‘lib, u ko‘p jihatdan

jamiyatning holati va rivojlanishini belgilaydi. Mehnat iqtisodiyoti mehnat
munosabatlarining qatnashchisi bo‘lgan aholining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga
alohida e’tibor beradi.

Aholining to‘xtovsiz ko‘payib borishi munosabati bilan istiqbolni o‘ylab

ko‘rilganda insoniyatning kelajagi to‘g‘risida g‘oyat tashvishli taxminlar va hatto
qiyomat qoyimga o‘xshash voqea bashoratlari yuzaga kela boshladi. Ingliz olimi
Tomas Robert Maltusning (1766-1834) «Ortiqcha aholi qonuniyati xususidagi
tajriba» kitobida (1798) bayon qilingan nazariyasi ayniqsa mashhur bo‘ldi.

Aholining keksayishi Fransiyada XVIII asrning oxirlarida boshlanib,

keyinchalik asta-sekin barcha rivojlangan mamlakatlarga tarqalgan. Lekin avvallari
hech qachon yoshi o‘tgan kishilarning ulushi hozirgidek tez va ko‘lamdor
oshmagan. 2000 yilda yoshi o‘tgan kishilar ulushi Germaniyada 15,0 %, Angliyada
16,0 %, Fransiyada 15,0 %, AQSHda 13,0 %, YAponiyada 13,0 %ni tashkil etdi.
Aholi keksayishining sababi ikki xildir. Bir tomondan, bu tug‘ilish kamayishi
bo‘lib, buning oqibatida bolalar va yoshlar ulushi qisqaradi. Ikkinchi tomondan, bu
umr uzunligining oshishidir.
Dunyoda aholining keksayishi bir qator ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlarga olib
kelishi mumkin.
O‘zbekistonda bir onadan farzandlar tug‘ilishidagi vaqt oralig‘ini uzaytirish,
oilada farzandlarning sonini emas, balki mamlakatning kelajagini ta’minlay
oladigan sog‘lom, ilmli insonlarni tarbiyalash maqsadida, sog‘lom millat
genofondini shakllantirish borasida olib borilayotgan oqilona siyosatni yanada
rivojlantirish lozim. SHu munosabat bilan mamlakatda olib borilayotgan Sog‘lom
avlod dasturini, Kadrlar tayyorlash Milliy dasturini amaliyligini ta’minlash,
jamiyatning ishlab chiqarish, ijtimoiy va madaniy hayotidagi xotin-qizlar roli va
maqomini, ommaviy jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish, jamiyat va oilaning
umumiy madaniyatini yuksaltirish kabi bir qator tadbirlarni amalga oshirish lozim.

2050 yilga borib, Italiya, YAponiya va Rossiya kabi mamlakatlar aholisi

qisqaradi, Buyuk Britaniyaning aholisi esa hozirgi darajada qoladi. Mali, Saudiya
Arabistoni va Nigeriyada shu davr ichida aholi soni 3 baravar, Misr va Keniyada esa
2 baravar oshadi. BMT mutaxassislari, rivojlangan mamlakatlarning aholisi
umuman 2050 yilga borib qisqaradi (1,8 mlrd. kishidan 1,16 mlrd. kishigacha),
rivojlanayotgan mamlakatlarning aholisi esa ko‘payadi (4,57 mlrd. kishidan 8,2
mlrd. kishigacha) deb hisoblamoqdalar. Har soniyada dunyoda 21 kishi tug‘ilib, 18
kishi nobud bo‘lmoqda. Har kuni Er aholisi 250 ming kishiga ko‘paymoqda.