1-mavzu. Mehnat to‘g‘risidagi fanning yuzaga kelishi va uning jamiyat rivojlanishidagi roli

6-mavzu. Aholining ish bilan bandligi nazariyalari va ularning amalda
qo‘llanilishi

1.Aholining ish bilan bandligi bo‘yicha klassik va neoklassik nazariyalar

Mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatida aholi ish bilan bandligi

siyosatining amaliy chora-tadbirlari bilan bir qatorda uning nazariy jihatlarini
asoslash muhim ahamiyatga ega. Deyarli barcha iqtisodiy nazariyalar ma’lum
darajada mehnat va aholining ish bilan bandligi masalasiga daxldordir. Tabiiyki,
mehnat bozori bilan bog‘liq muammolarini yoritish ham u yoki bu nazariya ishlab
chiqilgan tarixiy davr, mualliflarning maqsadi, tadqiqotining bosh mavzusi, uning
atrofidagi iqtisodiy voqelikka daxldorligi seziladi.
Klassik maktabning yirik namoyandalaridan biri bo‘lgan Adam Smit va uning
izdoshi David Rekardolar o‘z ta’limotlarida bozor tizimi resurslari orasida, ishchi
kuchi resurslaridan to‘liq foydalanish muhim o‘rin tutadi va bozorning
samaradorligini ta’minlashga qodirdir, deb hisoblaydi. Bu borada fransuz olimi Jan
Batist Sey ham ishchi kuchi va ish bilan bandlik muammolari bo‘yicha o‘z
qarashlariga ega bo‘lib, qator masalalar bo‘yicha klassiklar tutgan yo‘lni to‘g‘ri deb
baholaydi.
Klassik iqtisodchilar o‘z xulosalarini asoslashida aholining ish bilan to‘liq
bandligi bozor xo‘jaligining me’yori, narxlar va ish haqining nisbati uning
elastikligidir deb hisoblaganlar.

klassik iqtisodchilar majburiy ishsizlikni bo‘lishi mumkin emas,

degan xulosaga kelganlar. Bozor tartibining bunday omillari, chunonchi, foiz
stavkasi va narxlar, ish haqi nisbatining elastikligi ish bilan to‘liq bandlikni saqlab
turishga qodirdir. Davlatning bu sohadagi “yordami” ortiqcha bo‘lib qolmay, zararli
bo‘lishi ham mumkin.
XIX asrning oxirlarida klassiklarning izdoshlari ularning umumiy g‘oya va
qarashlarini rivojlantirib, iqtisodiyot nazariyaning neoklassik yo‘nalishi yuzaga
keldi. Bu yo‘nalishning asoschisi Kembrij universitetining professori Alfred
Marshall (1842-1924) bo‘lib, uning bozor narxi, tadbirkorlik, iste’molchilik xulqi va
boshqa bir qancha yangi nazariy qoidalari ma’lum va mashxur bo‘lib, hozirgi vaqtda
ham undan iqtisodchilar foydalanib kelmoqdalar.
A. Marshall talab va taklifni tartibga solish aholining ish bilan bandligini
ta’minlash uchun muhim ahamiyatga ega iqtisodiy ko‘rsatkich ekanligiga e’tibor
qaratgan. SHu bilan birga, u butun ishchi kuchi talabini pirovard natija sifatida
tartibga soluvchi narsa iste’molchilarning talabi bo‘lib, uning mutanosibligini bozor
iqtisodiyotidagi munosabatlarda o‘z-o‘zidan amalga oshiriladi, deb hisoblagan.