1-mavzu. Mehnat to‘g‘risidagi fanning yuzaga kelishi va uning jamiyat rivojlanishidagi roli

4. Mehnat munosabatlarini davlat tomonidan muvofiqlashtirish nazariyasini yaratishda I. SHumpeter, J.M. Keyns va yangi klassiksintezlarning qarashlari

Avstraliyalik iqtisodchi va sotsiolog olim Iozef SHumpeter iqtisodiy

ta’limotlar tarixida alohida o‘rniga ega. Uning qarashlarida klassik nazariya bilan
institutsionalizm nazariyasidagi iqtisodiy jarayonlar tahlilini turli ijtimoiy
munosabatlar: huquqiy, ijtimoiy va boshqa munosabatlar tahlili bilan bog‘laydigan
nazariyaning elementlari qo‘shilib ketgan edi. Y. SHumpeter «Iqtisodiy rivojlanish
nazariyasi» deb nomlangan asarida (1912) tadbirkorning rolini ishlab chiqarishning
eng muhim omili, bozor iqtisodiyotining asosiy harakatlantiruvchi kuchi sifatida
asoslaydi.
Yozef Alois SHumpeter (1883-1950) – Amerika iqtisodchisi. Tresht
(Moraviya)da 1883 yilning 8 fevralida tug‘ilgan. Vena universitetini tugallagan,
Grats va Bonn universitetlarida o‘qituvchilik qilgan (1925-1932), keyin Garvardda
dars bergan (1932-1950), bunda u kapitalizm nazariyasi va amaliy faollik davrlariga
oid tadqiqotlari tufayli keng tanildi. “Xo‘jalik rivoji nazariyasi” (Theorie der
wirtschaflichen Entwicklung, 1912); “Amaliy faollik davrlari: kapitalizmning
nazariy, tarixiy va statistik tahlili”, “Kapitalizm, sotsializm va demokratiya” (1942)
kabi asarlar uning eng yirik asarlari sirasidandir.
YUqorida J.B. Sey ham ishlab chiqarish omillari bo‘lgan mehnat, kapital va er
to‘g‘risidagi nazariyani bayon qilganligi va tadbirkorning ishlab chiqarish
tashkilotchisi sifatidagi rolini yuqori baholaganligi ko‘rsatib o‘tilgan edi. Lekin Y.
SHumpeter iqtisodiy tafakkur tarixida birinchi bo‘lib tadbirkorning ishlab chiqarish
omili sifatidagi barcha xususiyatlarini ochib berdi. U bunday deb yozgan edi: «Biz
vazifasi yangi kombinatsiyalarni amalga oshirishdan iborat bo‘lgan va uning faol
elementi sifatida ishtirok etadigan... xo‘jalik sub’ektlari tadbirkorlar deb ataladi»4,
odatda korxonaning egasi hisoblanmaydigan tadbirkor vazifasiga ishlab chiqarishga yangiliklar