1-mavzu. Mehnat to‘g‘risidagi fanning yuzaga kelishi va uning jamiyat rivojlanishidagi roli

6.Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi mamlakatlarida va O‘zbekistonda mehnatni tashkil etish nazariyalarining rivojlanish

O‘tgan asrning 20-yillaridan boshlab mehnatni tashkil etish sohasida katta

ilmiy va amaliy ishlar avj oldirildi. O‘sha davrda F. Teylor, F. Gilbret, G. Emerson
va A. Fayolkabi xorij olimlarining asarlari rus tiliga tarjima qilindi. Bu esa Mustaqil
Davlatlar Hamdo‘stligi mamlakatlari olimlari va amaliyotchilarining mehnat va
boshqarishni tashkil etish sohasidagi xorij nazariyasi va amaliyoti bilan
tanishishlariga yordam berdi. XX asrning 20-30-yillarda mamlakatdagi mualliflar
va ularning asarlari – A.K. Gastev («Qanday ishlash kerak», «Mehnat
ko‘rsatmalari», «Mehnatni me’yorlash va tashkil etish»), O.A. Ermanskiy
(«Oqilonalashtirish nazariyasi va amaliyoti», «Mehnatni ilmiy tashkil etish va
Teylor tizimi», «Ford haqida afsona»), P.M. Kerjensev («Tashkilotchilik
tamoyillari», «O‘zingni tashkil qil», «Vaqt uchun kurash»), V.M. Ioffe
(«Texnikaviy me’yorlashda yangi g‘oyalar», «Ish, uning mohiyati va elementlari»),
P.A. Popov («Ilmiy tadqiqot ishlarining tashkil etilishi va texnikasi») va boshqalar
keng tanildi. Yigirmanchi yillar mehnatni tashkil etishning mohiyati, me’yorlash usullari,
xodimlarni tayyorlash usullari to‘g‘risida ilmiy munozaralar olib borilgan davr
bo‘ldi. Ayniqsa, mehnatni ilmiy tashkil etish bo‘yicha ikkinchi konferensiya oldidan
(1924) qizg‘in munozaralar avj oldi. Munozara vaqtida ikkita platforma yuzaga
keldi. Birinchisining tarafdorlari (A.K. Gastev boshchiligida) asosiy tamoyillarini
e’lon qildilar: tadqiqotlarda «tor negiz»ga asoslanish – mehnatni tashkil etish
masalalarini nazariy va uslubiy jihatdan chuqur ishlab chiqish va shundan keyingina
ularni joriy etish. Ikkinchi platformaning tarafdorlari (P.M. Kerjensev
boshchiligidagi targ‘ibotchilar guruhi) boshqacha yondashishni: ishchilarga tayanib,
mehnatni ilmiy asosda tashkil etishni keng jabha bo‘yicha joriy etishni taklif qildilar.

Xo‘jalik yuritish amaliyotini qayta isloh qilish sharoitida mehnat faoliyatini

tashkiliy jihatdan ta’minlash ishlarini ham tubdan o‘zgartirish lozim. Mamlakatda
xodimlar mehnatini tashkil etishni tadqiq etish sohasida va tegishli amaliy faoliyatda
ayni shunday holat ro‘y berdi. SHuni aytib o‘tishimiz kerakki, qisqa tarixiy davr
mobaynida bu birinchi marta ro‘y berishi emas. O‘tgan asrning 20-yillarida
o‘tkazilgan mehnatni ilmiy tashkil etishga oid keng miqyosli ishlardan keyin, vaqti
kelib, 30-yillardan e’tiboran bu sohada tadqiqotlar borgan sayin susayib, keyinchalik
deyarli to‘xtab ham qoldi.