1-мавзу. Биологиянинг XXI аср долзарб масалалари режа

1-МАВЗУ. БИОЛОГИЯНИНГ XXI АСР ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ


РЕЖА:
1. БИОЛОГИЯНИНГ XXI АСР ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИНИ КЕЛИБ ЧИҚИШИ.
2.ҲАЁТ ТУШУНЧАСИ. ҲАЁТНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШИНИ ХАРАКТЕРЛОВЧИ ФАРАЗЛАР.
3.ҲАЁТНИНГ ПАЙДО БЎЛИШ МЕХАНИЗМИ.


Таянч иборалар: ҳаёт, ҳаётнинг келиб чиқиши, ҳаётнинг пайдо бўлиш механизми, анти-дюринг, моддалар ва энергия оқими.


1.1. БИОЛОГИЯНИНГ XXI АСР ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИНИ КЕЛИБ ЧИҚИШИ

Ҳаётнинг мохиятини тўғри тушуниш биологиянинг энг асосий масалаларидан биридир. Ҳаётнинг шакллари жуда хилма-хил куринишларга эга. Аммо тирик организмлар учун умумий булган ва уларни ўлик табиатдан ажратиб турувчи асосий хусусиятларни билиш зарур. Ҳаёт материянинг асосий шаклидир, у материя харакатининг биологик формасидир. Тирик мавжудотларда мураккаб кимёвий жараёнлардан ташкари сифат жихатдан янги бўлган биологик қонуниятлар амалга ошади. Бу қонуниятлар ўлик табиат қонуниятларидан кескин фарқ қилади.

Ҳаётнинг дастлабки илмий таърифи Энгельснинг "Анти-Дюринг" китобида келтирилган: Ҳаёт оқсил жисмларнинг яшаш шаклидир, унинг энг асосий моменти шу жисмлар кимёвий элементларининг тинмасдан алмашиниб туришидир. Бу таърифда ҳаётнинг субстратига (оқсил моддалари) ва шу жисмларнинг хусусиятларига (ташқи мухит билан моддалар алмашиниши) аҳамият берилади.
Хозирги замон биологиясининг қўлга киритган ютуқлари бу таърифни кенгайтиришга имкон берди. Натижада ҳаётни белгиловчи биополимерларга оқсилдан ташқари нуклеин кислоталар хам киритилди.
Сунгги йилларда биология фанининг ютуқларидан фойдаланиб, ҳаётни янги таърифларини яратишга ҳаракат қилинмокда. Бу таърифларда физика, математика, кимё, кибернетика ва биофизика каби аниқ фанлар таъсири сезилади. Шундай таърифлардан бири атоқли рус академиги В. В. Волькенштейн томонидан яратилган: "Ерда мавжуд булган тирик организмлар биополимерлардан, яъни оқсиллар ва нуклеин кислоталардан тузилган, ўз-ўзини идора қила оладиган ва ярата оладиган очиқ системалардир".
Бинобарин, ҳаётни характерловчи энг мухим фундаментал хусусиятлар қуйидагилардан иборат: ўз-ўзини янгилаш (моддалар ва энергия оқими)га боғлиқ, ўз-ўзини ҳосил қилиш (бир-бирининг ўрнини эгалловчи биологик системаларнинг алмашиниши, ахборот оқимига боғлиқ), ўз-ўзини ифода қилиш (моддалар, энергия, ахборот оқими) га боғлиқ.