|
Hayron qolish hissi. Kichik maktab Yoshidagi opquvchilarda hayron qolish hissi kuchli boplib, tushuntirilayotgan yangi materialni, tadqiq qilinayotgan faktlarning sabablarini topishda qiynalib qolganida, bu faktlarni shu damgacha mahlum boplib turgan hodisalar guruhiga kiritolmay qolganida va shu kabi hollarda bolada hayron qolish hissi tugpiladi. Bu his ham kichik maktab Yoshidagi opquvchilarning bilish faoliyatini yanada kuchaytirishga yopllovchi kuchli vositadir.
Ishonch hissi. Narsa va hodisalar oprtasidagi bogplanishlar va munosabatlarning topgpriligi kichik maktab Yoshidagi bolalarning tafakkuri jarayonida aniqlanib, mantiqiy ravishda chiqarilgan xulosalar bilan amaliyotning opzida yaqqol isbot boplganida ularda ishonch hissi tugpiladi.
SHubhalanish hissi kichik maktab Yoshidagi opquvchilarda topliq rivojlanmagan boplib, bu his asta-sekinlik bilan opquv jarayonida bolaning opzi chiqargan qoidalari yoki nazariyalariga zid boplib, ular bilan topqnashib qolganida tugpiladigan hissiyotdir. Bu juda muhim hissiyot boplib, u topplangan dalillarni va aytilgan qoidalarni har tomonlama tekshirib koprishga ragpbatlantiradi. “Samarali ilmiy faoliyat uchun doimo shubha bilan qaramoq va opz-opzingni tekshirib turmoq zarur” ( I.p. pavlov) Bu hislar bola qiyinchiliklarni engib, opz ishida mahlum muvafaqqiyatlarga erishganida ahamiyatli ravishda rivojlanadi. Kichik maktab Yoshidagi bola opqish va yozishni bilib olganida, opzi misol yoki masalani echishni oprganib olganida juda katta xursandchilik hissini boshidan kechiradi. Opquvchilarda opz mehnatidan xursand boplish hissini iloji boricha kopproq yuzaga keltirish va uni bola xarakterining emotsional jihatiga aylantirish boshlangpich sinf opqituvchisining asosiy vazifalaridan biridir. Kichik maktab Yoshidagi opquvchilarning intellektual hislari uning bilish qiziqishlari bilan bogpliqdir. Boshlangpich sinf opquvchisi nima boplganiga, qaerda, qachon va qanday qilib boplganiga juda qiziqadi, SHuningdek uni ”Nima uchun bopldi?” savoliga javobga nisbatan shu voqea bilan bogpliq boplgan faktlarning opzi qiziqtiradi.
Kichik maktab Yoshidagi opquvchi doskaga chaqirilganda u opqib berishga yoki yozib berishga qoprqib, uyalib hijolat tortsa, bunday opquvchilarni tez-tez doskaga chiqara berish kerak, ana shunda u tortinmaydigan boplib qoladi. Qayta-qayta doskaga chiqaverish natijasida qoprquv hissi susaya beradi va u nihoyat butunlay «sopnib qolishi» va yopk boplib ketishi mumkin.
Albatta, bunda shu hislarni tugpdiruvchi manbaning takrorlana berishi emas, balki odamning salbiy kechinmalardan qutilish istagi muhim rol opynaydi.
"Lekin bu qonuniyat faqat oddiy va tez optib ketadigan hislarga yahni, bolaga bir xilda tasir qiluvchi va mazmuni chuqur boplmagan obektlar sababli tugpiladigan hislargagina taalluqlidir. Murakkab, chuqur hislar bolada shu hislarni tugpdirgan obhektlar bizga qayta-qayta tahsir optkaza berganida yopq boplib ketmaydi, balki, aksincha, yana ham kuchli va barqaror boplib qoladi. Masalan, muzika asarlarini qayta-kayta eshitish natijasida bizning estetik hislarimiz chuqur va kuchli boplib qoladi. Opzimiz yaxshi koprgan, opzimiz uchun qadrli boplgan joylarga har safar borganimizda bizning shu joylarga boplgan hislarimiz, mehrimiz, odatda, kuchaya boradi. Ayrim emotsional kechinmalarning «sopnib qolishi»da boshqa qonuniyatlar ham bor. Masalan, qarama-qarshi hislar bahzi nisbatlarda bir-birini yopqotib yuborishi mumkin. Salbiy his paydo boplib turganida kuchliroq ijobiy his yuzaga keltiradigan sabab paydo boplib qolsa, u holda salbiy his sopnib qolishi, yopqolishi mumkin. Masalan, bola yiqilib tushib, yigplab turibdi. Onasi shu paytda kelib qolib, uni erkalatdi. Bu erkalash ijobiy hislarning paydo boplishiga kuchli sababchi bopladi, SHuning uchun ham bolada kopz Yoshi oprniga kulish, xursandlik paydo bopladi. Opquvchidagi chopchib turish hissini qayta-qayta doskaga chiqarish yopli bilangina yopq qilib qolmasdan, balki bolada qarama-qarshi hislarni tugpdirish yopli bilan ham bu chopchishlikni oldini olish mumkin. Masalan, birinchi sinf opquvchisining xavotirligining sababi uning opz kuchiga ishonmaganligida boplsa, unga oson bajara oladigan vazifalarni berish kerak. SHu vazifalarni bajara olgani uchun kattalar tomonidan ragpbatlantirilishi, maqtalinishi bolada ijobiy hislarning tugpilishiga yordam beradi, xavotirlik hissi esa yopqoladi. SHuning uchun ham doska oldida u opzini dadilroq his etadi.
Kichik maktab Yoshidagi bolalarda intellektual va axloqiy hislar, oprtoqlik, dopstlik hislari katta oprin ola boshlaydi. Vatanparvarlik, vijdoniy burch hissi va shu kabi hislar paydo bopladi va opsadi. Axloqiy hislarning rivojlanishiga jamoaviy ishlar, opqish mazmuni, turli jamoat tashkilotlari va shubhasiz opqituvchining shaxsiy namunasi tahsir koprsatadi. Opqishning boshida aynan shu opqituvchi shaxsi kichik maktab Yoshidagi opquvchining juda kopp axloqiy hislarining rivojlanishini belgilab beradi. Birinchi vaqtlarda opquvchi sinf jamoasi bilan opqituvchisi orqaligina bogplangan bopladi. Opqituvchi bola uchun barcha diqqat-ehtibori va hislari qaratilingan markaziy figura boplib hisoblanadi. Bilimli, mahoratli, bolalarni sevuvchi pedagog opqishning keyingi bosqichlarida ham opquvchilarining opziga boplgan shunday munosabatini saqlab qoladi. Lekin keyinchalik bu muhabbat,bogpliqlik ustozi va sinf jamosi, oprtoqlari, dopstlari oprtasida boplinadi. SHunga qaramasdan boshlangpich sinf opquvchisi uchun opqituvchi asosiy avtoritet hisoblanadi. U opqituvchisi haqida uyida jopshib va hurmat bilan gapiradi. Opqituvining tahsiri ostida asta-sekinlik bilan opquv, mehnat va opyin faoliyatlarida har bir sinfdoshi uchun tashvishlanish, jamoa (kollektivizm) hissi paydo bopladi. Bu esa bolalardagi oprtoqlik hissining rivojlanishiga zamin bopladi.Bolalar opqishda past opzlashtirayotgan oprtoqlariga yordam berishga harakat qiladilar. Bu motivlar shunchalik chuqur va kuchli bopladiki, ular maqsadlariga erishish uchun juda kopp qiyinchiliklarni: opzlashtirmayotgan oprtogpining dangasaligi, opzining darslarini tayyorlashga tezroq ulgurishi, bahzan esa hatto ota-onalarning qarshiliklarini ham engishi kerak. Bunday vaziyatlarda bolada shakllanayotgan mahsuliyat hissi qiyinchiliklarni engishga va opz ishini muvaffaqiyatli bajarishiga yordam beradi. Birinchi sinfda opquvchi opqituvchisinng tanbehlari oprtoqlarining oldida yoki opziga yolgpiz berilganiga ehtibor bermasa, ikkinchi sinfda oprtoqlari oldida berilgan tanbehlardan uyaladigan boplib qolishi bolaning opzini jamoa ahzosi sifatida topliq his etayotganidan va oprtoqlari uni hurmat qilishlarini istayotganidan dalolat beradi.
Estetik hislar birinchi navbatda bolalarning badiiy asarlarni idrok qilish jarayonida namoyon bopladi.Uchinchi sinfga borib bolalar ustozi opqiyotgan shehrlarning nafaqat mazmuniga, balki opqilishidagi gopzalligiga ham ehtibor beradilar. Badiiy asarlarni opqiyotganlarida va kinofilmlarni koprayotganlarida bolalar asosan asar qahramonlaring axloqiy sifatlarini baholaydilar. Badiiy asarning estetik tomoni pedagog tomonidan bolalarga koprsatilishi kerak. Ana shunday oprgatish boplgan taqdirdagina kichik maktab Yoshidagi bolalar ularga mos boplgan musiqiy asarlarga emotsional baho bera oladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
