|
5.6.Kichik maktab davrida shaxslararo munosabat
Birinchi bor maktabga kelgan bola opz atrofdagilari bilan psixologik jihatdan yangi munosabat tizimiga optadi. U hayotining tubdan opzgarganini, unga yangi majburiyatlar, nafaqat, har kuni maktabga borish, balki opquv faoliyati talablariga bopysunish ham yuklatilganligini his eta boshlaydi. Bola insoniy munosabatlar tizimida ham alohida oprin egallayotganini bila boshlaydi. Ota-onasi, yaqinlari, atrofdagilari unga Yosh boladek emas, balki opz vazifalari, majburiyatlari bor boplgan, opz faoliyat natijasiga kopra hurmatga sazovor boplishi mumkin boplgan alohida shaxs sifatida munosabatda bopladilar. Oila ahzolarining bola opquv faoliyati, yutuqlari bilan qiziqayotganligi, SHuningdek, uni nazorat qilayotganligi, unga qilinayotgan yangi muomala, munosabat uning ijtimoiy mavqei opzgarganligini topla his etishiga, opziga nisbatan munosabatining opzgarishiga asos bopladi. Kichik maktab Yoshidagi opquvchilarning muhim xususiyatlaridan biri ulardagi opqituvchiga ishonch hissi boplib, bunda opqituvchining opquvchiga tahsir koprsatish imkoniyati juda kattadir. Bola opqituvchini aql sohibi, ziyrak, sezgir, mehribon inson deb biladi. Opqituvchining obropsi oldida ota-onalar, oilaning boshqa ahzolari, qarindosh urugplarining nufuzi keskin kamayadi. SHu sababli, bolalar opqituvchining har bir sopzini qonun sifatida qabul qiladilar. Demak, kichik maktab Yoshidagi opquvchilar rivojida etakchi boplgan opquv faoliyati opqituvchi shaxsi va opquvchi bilan munosabat uslubining ahamiyati juda kattadir.
Kichik maktab davrida bolaning boshqa insonlar bilan munosabatlarida katta opzgarishlar ropy beradi.Bolaning muloqoti endi aniq maqsadga qaratilgan bopladi.Bunga sabab bir tomondan opqituvchining doimiy ravishda unga koprsatadigan faol tahsiri boplsa, ikkinchi tomondan opquv jamoasining koprsatadigan tahsiridir. Opqituvchining dars jarayonida har bir opquvchiga tahsir koprsatishi uchun qulay imkoniyati bor. Opquv faoliyatining boshlanishi jarayonida bolaning kattalar va tengdoshlari bilan qiladigan muomala-munosabatlari yangicha tus ola boshlaydi. "Bola-katta" munosabati "bola-ota-ona" munosabatidan tashqarida yuzaga keladi. CHunki, opqituvchi bolaga ota-onaga nisbatan kopproq ravishda normativ talablar qopyadi. Bundan tashqari bolaning oilasi va tevarak atrofdagi odamlar bilan ham muloqotida katta opzgarishlar bopladi . Oilada endi bolani mahlum bir majburiyat va huquqlari boplgan shaxs sifatida qabul qilinadi va bu opz-opzidan bola bilan boplgan munosabatlarda opz aksini topadi. Atrofdagilar bilan munosabatda esa bola opz “Men”ini namoyon etishga harakat qiladi. L.S. Vigotskiyning tahkidlashicha, faqat jamoaviy hayot ichida va ijtimoiy munosabatlar tahsirida bolaning individual xulq-atvori shakllanadi. Faqat opqituvchigina opquvchisiga turli qathiy talablar qopyib, ularning xatti-harakatlarini baholay oladi, bolaning ijtimoiylashuviga sharoit yaratib, uni huquq va burchlar–ijtimoiy maqoni tizimida standartlashuviga olib kela oladi. Opqituvchining munosabat uslubi opquvchining faolligiga bevosita tahsir koprsatadi. Kichik maktab Yoshidagi opquvchi faolligining asosan uch xil koprinishi mavjud boplib, bular: jismoniy, psixik va ijtimoiy faollikdir.
Opqituvchining dars jarayonida har bir opquvchiga tahsir koprsatishi uchun qulay imkoniyati bor. Opquv faoliyatining boshlanishi jarayonida bolaning kattalar va tengdoshlari bilan qiladigan muomala-munosabatlari yangicha tus ola boshlaydi. "Bola-katta" munosabati "bola-ota-ona" munosabatidan tashqarida yuzaga keladi. CHunki, opqituvchi bolaga ota-onaga nisbatan kopproq ravishda normativ talablar qopyadi. Birinchi bor maktabga kelgan bola hali opzini topliq anglashi va opz xatti-harakatlarini aniq bilishi qiyin. Faqat opqituvchigina bolaga mehyorlar qopyishi, ularning xatti-harakatlarini baholashi, opz xatti-harakatlarini boshqalar bilan moslashtirishga sharoit yaratishi mumkin. Boshlangpich sinfda opquvchilar opqituvchi tomonidan qopyiladigan yangi shartlarni qabul qiladilar va ularning qoidalariga topla amal qilishga harakat qiladilar. Bola uchun opqituvchi uning psixologik holatini belgilab beruvchi asosiy figura hisoblanib, bu holat uning nafaqat sinfdagi, balki, umuman tengdoshlari bilan bopladigan munosabatiga, bu munosabat esa opz-opzidan oilasidagi munosabatlariga ham tahsir koprsatadi. SHuningdek, bu munosabatlar uning opquv faoliyati muvaffaqiyatini ham belgilab beradi. Opqituvchining opquvchilarga tahsir koprsatishi va munosabatining quyidagi uslublari mavjud. Avtoritar uslub: bu qattiqqopllik boplib, bunda opqituvchi opquvchilarini sopzsiz opziga bopysunishlarini talab etadi. Lekin, nima uchun qatiqqoplliq qilayotganini yoki opquvchilariga nima uchun opzlarini shunday tutishlari lozimligini tushuntirib bermaydi, SHuningdek, opquvchilarni opz xatti-harakatlarini mustaqil boshqarishga ham oprgatmaydi, opqituvchi dars davomida opquvchilaridan jim optirishini, savollarga doimo qopl koptarib, opqituvchining ruxsati bilan javob berishini, opqituvchining koprsatmalarini sopzsiz bajarishini talab etadi.Bunday pedagoglar opquvchilarning qiziqishlari asosida emas, balki asosan opquv rejasi asosida dars optadilar. Dars davomida ham bahs-munozara uchun deyarli imkoniyat yaratilmagan holda asosan opqituvchining fikri singdiriladi. Opquvchilari bilan muomala munosabatda ham ularning individual psixologik xususiyatlari, jumladan, nerv tizimining qopzgpaluvchanlik darajasini ham ehtiborga olmaydilar. Bu uslub opqituvchini sinfdan, opquvchidan uzoqlashtiradi. Emotsional sovuqlik sinfda intizomli opquvchida yakkalanish, xavotirlik, himoya qilinmaganlik hissini ham yuzaga keltiradi. Bu uslub sinfda yuqori opzlashtirish koprsatkichini berishi, lekin bu opzlashtirish, asosan, xotira sababli boplib, lekin mustaqil tafakkur, ijodkorlik, hozirjavoblik kabi xususiyatlarni rivojlanishdan ortda qolishiga sabab bopladi, unda doimiy xavotirlik opziga nisbatan ishonchsizlikni keltirib chiqaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
