|
Opsmirlar diqqatini psixodiagnostika qilish metodi
(Diqqatning taqsimlanishi va barqarorligini baholash metodikasi uchun matritsa)
Ushbu metodika yordamida opsmirlar diqqatining koprsatkichlarini, shu bilan bir qatorda taqsimlanishi va barqarorligini oprganish mumkin. Sinaluvchi 1-jadval (1a) ni koprib chiqadi va undagi 1dan 25 gacha boplgan sonlarni tartib bilan topadi. Xuddi shunday harakat har bir jadval bilan bajariladi. Bitta jadval bilan ishlashga ketgan oprtacha vaqt aniqlanadi. Buning uchun har bir jadval bilan ishlashga ketgan vaqt qopshiladi va 5ga boplinadi. Bu opsmir diqqati taqsimlanishining indeksi hisoblanadi. Xuddi shu metodika yordamida diqqatning barqarorligini ham aniqlash mumkin. Buning uchun har bir jadvalni koprib chiqishga ketgan vaqt taqqoslaniladi. Agar 1-dan to 5- jadvalgacha har birini koprib chiqishga ketgan vaqt orasidagi farq juda kichik boplib 10 sekunddan oshmasa diqqat barqaror hisoblanadi.
Opsmirlik davrida juda qattiq charchash holatlari ham bopladi. Aynan 13-14 hamda 16 Yoshlarda charchash chizigpi keskin koptariladi. Bunday holatlarda opsmir atrofdagi narsa va voqealarga topliq diqqatini qarata olmaydi.
Opsmirlik davrida xotiraning barcha turlari opzining sifat koprsatkichlari asosida jadal rivojlanadi. Bu davrda opquvchilarga beriladigan opquv materialining hajmi katta boplgani uchun ham uni eslab qolishi yoki bir necha marta takrorlash yopli bilan opzlashtirish qiyin. Opsmirlik Yoshida bolalar opqigan va oprganganlarini sopzma-sopz yodlashdan voz kechib uning mahnosiga kopra eslab qolishga harakat qiladilar. Ularda faol ravishda mantiqiy xotira rivojlanib boradi. Mexanik xotiraning rivoji esa birmuncha sustlashadi. Bu esa bahzan salbiy xolatlarni ham keltirib chiqarishi mumkin. Opsmirlik davriga kelib yangi fanlar, jumladan, opquvchilar eslab qolishi zarur boplgan mahlumotlar miqdori koppayadi. Ammo mexanik xotiraning sustlashuvi mahlumotlarni eslab qolishda muammolarni keltirib chiqaradi va opsmirlar tomonidan xotiralari zaiflashuvi haqidagi shikoyatlariga va opz-opzidan opqishga boplgan qiziqishlarining pasayishiga sabab boplishi mumkin. Buning uchun opquvchi opquv materialining mazmunini tahlil qilishi, undagi mantiqiy tuzilishni bilishi muhim.
Opsmirlik davrida nazariy tafakkur yuqori ahamiyatga ega bopla boshlaydi. CHunki bu davrdagi opquvchilar atrof-olamdagi bogplanishlar mazmunini yuqori darajada bilishga harakat qiladilar. Bu davrda opsmirning bilishga boplgan qiziqishida keskin rivojlanish sodir bopladi. Ilmiy nazariy bilimlarning egallab olinishi opsmir tafakkurining rivojlanishiga olib keladi. Buning tahsirida isbot, dalillar bilan fikrlash qobiliyati rivojlanadi. Unda deduktiv xulosalar chiqarishga qobiliyati paydo bopladi.
Maktabda opqitiladigan fanlar opsmir uchun opz taxminlarini yuzaga keltirish yoki tekshirish uchun sharoit boplib xizmat qiladi. J.piajening tahkidlashicha, “Ijtimoiy hayot uch narsaning tahsiri - til, mazmun, qoidalar asosida shakllantiriladi». Bu borada opzlashtirilgan ijtimoiy munosabatlar opz-opzidan tafakkurning yangi imkoniyatlarini yaratadi.
11-12 Yoshdan boshlab opsmir endi mantiqiy fikrlab harakat qila boshlaydi. Opsmir bu Yoshda xuddi kattalar singari keng qamrovli tahlil etishni oprgana boshlaydi. Opsmir tafakkurning nazariy darajaga qanchalik tez koptarila olishi, opquv materiallarini tez va chuqur egallashi uning intellektini ham rivojlanishini belgilab beradi. Opsmirlik davri yuqori darajadagi intellektual faollik bilan farqlanadi. Bu faollik opta qiziquvchanlik hamda atrofdagilarga opz layoqatlarini namoyish etish, SHuningdek, ularda yuqori baho olish ehtiyojining mavjudligi bilan belgilanadi. Opsmirning kattalarga beradigan savollari mazmunli, mulohazali va aynan opsha masala doirasida bopladi. Bu Yoshdagi bolalar turli farazlarni keltira oladilar, taxminiy fikr yuritib, tadqiqot optkaza oladilar hamda mahlum bir masala bopyicha muqobil variantlarni taqqoslay oladilar. Opsmir tafakkuri koppincha umumlashtirishga moyil bopladi. Respublikamizning bozor iqtisodiyoti sharoitiga optishida kishilardagi amaliy tafakkurning ahamiyati oshmoqda. Amaliy tafakkur tizimiga quyidagi aqliy sifatlar kiradi:
- tadbirkorlik, tejamkorlik, hisob-kitoblik, yuzaga kelgan muammolarni tez echa olishlik va boshqa shu kabi sifatlar mavjud boplgan taqdirdagina amaliy tafakkurni rivojlangan deb hisoblash mumkin. Bu sifatlarni 1-sinfdanoq rivojlantira borish nihoyatda muhim.
Opsmirlik davrida ishbilarmonlik sifatini opquvchilarning opz-opzini boshqarishini yoplga qopyishi, umumiy foydali tadbirkorlik ishlarida ishtirok etishi orqali rivojlantirish mumkin. Bu borada opquvchi ijrochi rolida emas, balki boshqaruvchi, mustaqil yopl tanlovchi va tadbirkorlik munosabatlarida opzi ishtirokchi boplgan taqdirdagina rivojlanish amalga oshishi mumkin. Bu Yoshda tadbirkorlikni rivojlantirishda kopproq mustaqillikning berilishi opsmir amaliy tafakkurining rivojiga ijobiy tahsir koprsatadi. Opsmir Yoshdagi bolalarda tejamkorlikni rivojlantirish aqlning boshqa sifatlariga nisbatan osonroq kechadi, buni kopproq ularni qiziqtiradigan narsalarga mustaqil ravishda hisob-kitob qilib borishga yopllash orqali amalga oshirish mumkin, opsmirlarda yuzaga kelgan muammolarni tez va operativ holda echish malakasini shakllantirish birmuncha qiyinroq kechadi. Albatta, bu bolaning temperamentiga ham bogpliq. Barcha opsmirlarni ham tez yopllab, tez harakat qilishga oprgatish mushkul, lekin ularni biror muammo yuzaga kelishi bilan orqaga chekinmay, zudlik bilan muammoni echishning umumiy qoidalariga oprgatib borish mumkin. Opsmirlik davrida iitellektning yuqori darajada rivojlangan boplishi qimmatli va obropli hisoblanadi. Opsmir shaxsida va uning bilishga qiziqishidagi opzgarishlar opzaro bogpliq bopladi. Ixtiyoriy psixik jarayonlarning rivojlanishi opsmirdagi shakllanib kelayotgan shaxs mustaqilligiga tayanadi, opzining shaxsiy xususiyatlarini anglash va shakllantirish imkoniyatlari esa undagi tafakkurni rivojlanishi bilan belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
