1. Korxonani modernizatyalashtirishda lizing uning funksiyalari, lizing turlari va uni guruhlashtirish mezonlari

4. BUXORO VILOYATI “BARAKA” KICHIK KORXONASIDA LIZING MUNOSABATLARINI QO‘LLANILISHI VA UNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI.

Oliy Majlisning XIV sessiyasida bosh qonunlar bir qatorda “Lizing” to‘g‘risida ham qonun chiqarildi va bu milliy iqtisodiyotni yangi yo‘nalishga burib yubordi.

Hozirgi kunda lizing bu – kreditning moliyaviy qismidir. Bu katta mablag‘ qo‘yilmalarni xoxlagan ishlab chiqarish sohasiga yo‘naltirish imkonini beradi. Boshqa yo‘llar bilan texnologiga ega bo‘lishdan farqli o‘laroq (bankdan qarz olib, vositachilar orqali, vositachilarsiz va boshqa usullar) bu yo‘nalish bir qancha ustunliklarga ega.
O‘zbekistondagi ko‘zga ko‘ringan lizing kompaniyalardan biri “Baraka” ULK bo‘lib, u tabiiy sut ishlab chiqarishga mo‘ljallangan. “Baraka” 1998 yil 10 oktyabrda tashkil qilinib 15 mini zavodlardan iboratdir.
Lizing bu respublikaga chet el investitsiyasini jalb qilishning eng asosiy yo‘nalishlaridan biri desak, “Baraka” bu sohada bank sistemasida juda faol ishtirok etadi.
Kichik va o‘rta biznesni rivojlantirishga, bozorlarni yuqori sifatli mahsulot bilan to‘ldirishga, tabiiy toza mahsulot ishlab chiqarishga kelsak bu sohada “Baraka” 270 mln. so‘m lizing kiritgan.
Bu rejaning asosiy qismi mahsulot kon’yukturasi muammosiga qaratilgan. Ushbu korxonaning asosiy e’tibor qaratgan tomoni milliy xom ashyoni qayta ishlab chiqib mahsulot kon’yukturasini oshirish va muhim bo‘lgan xizmatlarni taklif qilishdan iborat. Bu esa o‘z navbatida yuqori foydalanishni talab qiladi va sifatli aloqa vositalarni tashkil qilishni o‘ziga qaratadi. Buning natijasida aholi 230 ish joyi bilan ta’minlanadi. Bu esa ishlab chiqarish va noishlab chiqarish infrastrukturasini tashkil qildi. Tadbirkorning o‘zi bozor talabini o‘rganib lizing to‘g‘risidagi qarorlarni qabul qiladi. Lekin kompaniya ham marketing tadqiqotlarini o‘tkazib bozor to‘g‘risida ma’lumot bazasini tashkil qilgan. Buning natijasida korxona boshqa tadbirkorlar bilan aloqalarni o‘rnatib Respublika va viloyatlar bilan aloqa o‘rnatadi va o‘z a’zolarini aylantirdi.
Lizingni rivojlantirishda ham muammolar mavjud. Bu muammolardan biri to‘g‘ri lizing bazasi bo‘lmaganligi va lizing operatsiyalarini o‘tkazish sharoiti bo‘lmaganligidir.
Lekin hozir O‘zbekistondagi iqtisodiy moliyaviy ahvolni stabil emasligi hozirgi kundagi moliyaviy ahvolni yaxshilashga va O‘zbekiston Respublikasini “Lizing to‘g‘risida”gi Qonun chiqarishga va “Bojxona to‘g‘risida”gi Qonunlarni qisman o‘zgarishga sabab bo‘ldi.
“Baraka” ning eng asaosiy rejalaridan biri Respublikaga Isroil texnologiyasini kiritish. Ushbu rejani amalga oshirish uchun bir qancha strukturalar joriy qilingan. Bu loyihani amalga oshirish uchun “Uzmyasoprom”, “Uzinvestproekt”lar jalb qilingan. Bu uchun Toshkent viloyati atrofini o‘rganib qaerda zavodlar qurish qulayroqligini o‘rganib chiqiladi. Tadqiqotlar natijasida hamda tender tanlovi asosida “Maral” firmasini jalb qilish. Bunga bevosita investitsiyalarni jalb qilish milliy bank loyihasi orqali “Uzinvestproekt” yaqindan hamkorlik qilib Isroil banklari bilan ish olib borildi. Milliy bankning tashqi iqtisodiy aloqalar loyihasi asosida kelishuvlar va bitimlar o‘tkazildi. Lizing oluvchi ham o‘z rejalarini havola etildi.
Investitsion kompaniya mutaxassislari investrlar uchun moliyaviy iqtisodiy muhit ishlab chiqaradilar.
Kelishilgan bitim asosida “Maral” firmasining kichik sut zavodi keltirildi. Milliy bankning tashqi iqtisodiy aloqalar bo‘limi bilan tuzilgan bitim asosida Biznes fond ULK “Baraka”ni mablag‘ bilan ta’minlab “Biznes fond” uni ishlab chiqarishini tashkil qilishiga ko‘mak beradi. Va nihoyat “Maral” firmasi bilan ikki tomonlama bitim tuzildi.
Lizing xizmatlari 5 yil muddatda havola etiladi. Texnologiyani qabul qilish muddatidan boshlab o‘rtacha mini zavod hamma xarajatlar bilan birga etkazib berish xizmati, sotish xizmatlari, marketing xizmatlari texnologiya va texnikasi 150 ming AQSH dollariga to‘g‘ri keladi. Foiz stavkasi Libor ga Isroildan pul ko‘chirish vaqtida belgilanadi. Lizing to‘lovlari har 5-6 oyda milliy bankning belgilangan xorij valyutasini so‘mga nisbatan foizi bilan to‘lab boradi.
Har bir sotib olingan liniyalar bir sutkada 2 tonna sutni qayta ishlash qurbiga ega. YA’ni bunday korxonalar bozor talabiga tez moslashuvchan bo‘lib yirik korxonalardan qulay bo‘lib sanaladi. Lekin korxona quvvatini oshirish maqsadida qo‘shimcha quvvatlar jalb qilib 1 sutkada 7 tonnagacha sutni qayta ishlashga sabab bo‘ladi.
Mahsulot 8 xil turdan iborat:
Sut, yogurt, sir, brinza, slivochnoe maslo, smetana va pishloqlar. Korxonani o‘zini 3 yilda oqlashi ko‘rsatiladi.
Lizingni shuncha imkoniyatiga qaramay u Respublikamizda juda katta darajaga ega emas. Kapitalistik mamlakatlardan farqli o‘laroq lizingni rivojlanmayotganiga sabab bozor kon’yukturasini to‘g‘ri tashkil qilinmaganligidadir.
YAna bir sabab etmasligi va kelishuv vaqtida bir-birini tushunmasligidadir. Resurslar chegaralanmaganligi ham lizing mablag‘larini jalb qilishga to‘siqlik qiladi. Lizing mablag‘ni uzoq muddatga qo‘yishni talab qilsa, korxonani to‘lov qobilligiga ham ozmuncha vaqt talab qilinmaydi. Lizing operatsiyalarini amalga oshirish uchun boshlanishdaresurs kamlik muammosi ham bo‘ladi, qaysikim lizing qo‘yish amalga oshirilgandan so‘ng keyinchalik lizing to‘lovi davom ettirilsa “oborot fondi”ni oshishi buni ham hal etadi.
Boshqa asosiy sabablardan – mahsulotni sotib olishda biroz muammolar vujudga kelishi shu bilan bir qatorda ommaviy axborot vositalari bilan reklama qilish muammolari vujudga keladi. YAna bir sabab ko‘pchilik rahbarlar o‘z lavozimini ushlab tursalarda siyosat hamda iqtisodiyotdagi o‘zgarishlarni anglamaydilar.
Lizinglar olib borilishi bizda quyidagicha olib boriladi:

• 
  Davlat bizda xalq xo‘jaligining qaysi sohasiligini tanlaydi;
  
• 
  Quyidagilarni o‘rganib qaysi texnikalarni qabul qilishni ko‘rsatadi;
  

Lizing kompaniyasi texnologiyalarni taklif qiladi;

• 
  Tadbirkorlar ushbu texnologiyalarga rozi bo‘lishadi, chunki ularga boshqa xili ko‘rsatilmaydi;
  
• 
  Tadqiqot davomida shu ko‘rinadiki lizingchiga kerak bo‘lgan emas, balki boshqa texnologiya joriy qilingan bo‘ladi.
  

Bu juda katta balki juda kichik quvvat bo‘lishi mumkin, to‘g‘ri kelmaydigan mahsulot ishlab chiqarilishiga sabab bo‘ladi, aslida boshqa mahsulot talab qilingan bo‘ladi.
Ko‘zda tutilgan masalalar – rejalardan tashqariga chiqish kuzatilyapti. Eng avvalo tadbirkorlar o‘rtasida so‘rov anketasini o‘tkazish kerak bo‘ladi. Lizingni qanday tushunishadi, uning imkoniyatlari qay darajada.
Lizing kompaniyalarini zamonaviy texnikalar bilan ta’minlash talab qilinadi. CHunki hozirgi zamon bozor iqtisodiyoti shuni taqozo etadi.
Xalq xo‘jaligini sohalariga taalluqli bo‘lgan jahon ko‘rgazmalarida ishtirok etish lozim bo‘ladi. Korxonalarni zamonaviy texnologiyalar bilan ta’minlash shuni talab etadi.
Kichik korxonalar rahbarlari o‘rtasida marketing tadqiqotlarini o‘tkazish va tahlillar olib borish, ularni fikriga asoslanib lizing tashkilotini faoliyatini yaxshilashga qaratish kerak bo‘ladi.