1-dars Kimyoning asosiy tushunchalari

Sistema:
- Ochiq sistema – moddalar va energiya almashinuvi mavjud
- Yopiq sistema – energiya almashinuvi mavjud
- Izolerlangan sistema – modda va energiya almashinuvi mavjud emas
Tarkibning doimiylik qonuni.
1808-yil J.Prust.
Ta`rifi:Har qanday kimyoviy sof modda olinish usuli va joyidan qat`iy nazar doimiy tarkibga
ega bo`ladi.
Modda tarkibidagi atomlarning o`zgarishlari sifat o`zgarishlariga olib keladi.
Miqdor va sifat doimo bog`liqlikda bo`ladi.
Massaning saqlanish qonuni.
1748-1760-yillarda rus olimi M.V.Lomonosov ham og`zi payvandlangan kolba – retortada
tajriba olib borib, bu hodisani izohlashga harakat qilgan. 1772-1789-yillarda fransuz olimi
A.Lavuazye ham yopiq idishda olib borilgan tajribalari umumiy massa o`zgarmasligini kuzatgan
va bu o`ziga xos yangilik – yangi qonun ekanligini tushunib yetgan.
Ta`rifi.Kimyoviy reaksiyaga kirishayotgan moddalarning umumiy massasi reaksiya
mahsulotlarining umumiy massasiga teng.
Fe+ S=FeS reaksiya uchun olindi – 88gr(56+32)
56 32 88 reaksiya natijasida hosil bo`ldi – 88 g.
Kurnakov taklifiga ko`ra o`zgaruvchan tarkibli birikmalarni bertolitlar deb atashgan.
Bertolitlarga barcha nomolekular tuzilishli moddalar kiradi.
Bertolitlar modda tarkibining saqlanish qonuniga bo`ysunmaydi.
Tarkibi o`zgarmas moddalar – daltonitlar deb ataladi(barcha molekular tuzilishli moddalar
misol bo`ladi.
Hajmiy nisbatlar qonuni
Gey-Lyussak tomonidan aniqlagan.
Reaksiyaga kirishayotgan gazlarning hajmlari nibati hosil bo`lgan gazlar hajmlari nisbati bilan
o`zaro kichik butun sonlar nisbati kabi nisbatta bo`ladi.
2H 2 + O 2 = 2H 2 O
44,8 : 22,4: 44,8
2 : 1 : 2
Shu qonun orqali hajm nibatlari mol nisbatlariga tengligi aniqlangan.
Avogadro qonuni
1811-yilda Amedio Avogadro tomonidan yaratilgan
Avogadro qonuni faqat gaz moddalar uchun qo`llaniladi.
1xil sharoitda 1xil hajmda olingan turli gazlarning molekulalar soni o`zaro teng bo`ladi.
Avogadro qonunidan quyidagi xulosalar kelib chiqqan:
1)N.sh da har qanday gazning 1moli=22,4l bo`ladi va bunga molyar hajm deb yuritiladi
2)N.sh t=0℃=273,15K P=101,325kPa=1atm=760mm.simob.ust
3)Har qanday gazning n.shda 22,4l hajmda 6,02∙10 23 ta molekula bor.