1- mavzu. Kirish. Areal lingvistikaning maqsad va vazifalari

 
Qipchoq lahjasi
. O‘zbek tilining qipchoq lahjasi har xil turkiy urug‘-qabila 
guruh vakillarini o‘z ichiga oladi. Bular orasida 
qipchoq, nayman, qangli, 
mitan, laqay, uyshun, qoraqalpoq, tama, qishliq, ongut, qiyot, do‘rmon, arg‘in, 
uyg‘ur 
kabi ko‘pgina urug‘lar mavjud. 
Qipchoq lahjasiga taalluqli shevalar juda katta territoriyaga tarqalgan. 
O‘zbekistonning barcha viloyatlarida mazkur lahja vakillarining borligi ham bu 
fikrning to‘g‘ri ekanligiga dalildir. Haqiqatan ham, qipchoq lahjasining vakillari 
Toshkent viloyatining Ohangaron vodiysi, Fargona, Andijon viloyatlarida ham 
yashaydilar. Sirdaryo, Samarqand, Buxoro, Qashqadaryo, Surxondaryo va 
Xorazm viloyatlari aholisining ko‘pchilik qismi ham qipchoq lahjasining 

---

vakillaridir. Bugina emas, o‘zbek tili qipchoq lahjasining shevalari Qozog‘iston, 
Qirg‘iziston, Tojikiston respublikalari territoriyasida ham bor. 
O‘zbek tilining qipchoq shevalari faqat dialektologlar uchungina emas, 
balki folklorshunoslar uchun ham juda qiziqarli materiallar beradi. Avloddan-
avlodga o‘tib kelgan juda boy xalq og‘zaki ijodi, xususan, qahramonlik eposi 
o‘zbek xalqining milliy g‘ururi hisoblanadi. Shu sababli aksariyat qismi 
qipchoqlardan bo‘lgan o‘zbek xalq baxshilarining hayoti va ijodini o‘rganish, 
o‘z navbatida, qipchoq shevalarining xarakterli til xususiyatlarini har taraflama 
tadqiq qilishni taqozo etadi. Shu bilan bir qatorda, qipchoq lahjasi o‘z fonetik va 
leksik-grammatik xususiyatlariga ko‘ra, o‘zbek adabiy tili normalaridan ham 
ko‘p jihatlari bilan farq qiladi.
O‘g‘uz lahjasi.
 
Xorazmning janubiy qismidagi bir qancha shevalar o‘zbek 
tilining o‘g‘uz lahjasiga taalluqlidir. Xorazmdagi Xiva, Xonqa, Shovot, 
Hazorasp, G‘azavot, Yangiariq, Sho‘raxon, Urganch singari aholi yashaydigan 
punktlarda, shuningdek, Toshhovuz viloyati va Qoraqalpog‘istonning bir qator 
tumanlarida o‘g‘uz lahjasining vakillari juda ko‘p.
Shimoliy o‘zbek (Turkiston-Chimkent) guruh shevalari (Qorabuloq, 
Mankent, Qoramurt, Iqon) ham, shubhasiz, o‘g‘uz elementlarining ishtirokida 
shakllangan. Mazkur lahja vakillari respublikaning boshqa tumanlarida 
(masalan, Jizzax yaqinidagi Bog‘don qishlog‘ida) ham uchraydi.