1- mavzu. Kirish. Areal lingvistikaning maqsad va vazifalari

O‘zlashtirish uchun savollar: 
1. Turkiy tillar qachondan o‘rganila boshlangan? 
2. “Devonu lug‘atit turk” asarining areal lingvistika uchun qanday ahamiyati bor? 
3. “Attuhfatuz zakiyatu fil lug‘atit turk” asari qaysi turkum turkiy tillari va o‘zbek 
lahjasining arealini o‘rganishda ahamiyatli? 

---

2-mavzu. Areal lingvistikaning shakllanishi va o‘rganilishi
 
Reja: 

1. Areal lingvistikaning tayyorgarlik davri. 

2. Lingvistik geografiya tilshunoslikning alohida sohasi. 
3. Areal lingvistikaning yangi davri. 
4. Turkiy lingvistik atlaslar. 
5. O‘zbek areal lingvistikasi va lingvistik geografiyasi.
Tayanch tushunchalar: 
tayyorgarlik davri, areal lingvistikaning 
tayyorgarlik davri, lingvistik karta va atlas, qiyosiy-tarixiy tilshunoslik, 
innovatsiya. 
Areal lingvistika ikki asosga ko‘ra yuzaga kelgan: Hind-Yevropa 
tillarining kelib chiqishi to‘g‘risidagi yangi qarashlar bilan bog‘langan 
muammolar omili va dialektlarni o‘rganishning yangi metodlari omili. “Yosh 
grammatikachilar”ning tillarning kelib chiqishi to‘g‘risidagi taʼlimotiga qarshi 
paydo bo‘lgan nazariya sifatida shakllandi, yaʼni bu davrda yangi tillarning va 
dialektlarning topilishi tilshunoslarni qiyosiy-tarixiy tilshunoslikka, ularning 
oddiy sxemalariga qarama-qarshi yuzaga kelgan. 
I. 
Shmidt 
areal 
lingvistikada 
lingvistik 
uzviylik 
tamoyili, 
innovatsiyalarning muayyan markazlardan tarqalishi muammolarini tadqiq 
qildi. 
A. Meye areal lingvistika dialektologik tadqiqotlarning uzviy natijasi 
ekanligini isbot qildi. Lingvistik geografiyaning nazariy asoslari italiyalik
M. Bartoli tomonidan rivojlantirildi va neolingvistika degan tushunchaga asos 
soldi. 
G. Paul aralash (qorishiq) dialektlarda chegaralar bo‘lmasligi va har bir til 
o‘z chegaralari ichida rivojlanishini fanga maʼlum qildi. 
Areal lingvistikaning rivojlanishiga rus olimlari ham hissa qo‘shdilar. 
Jumladan, V. M. Jirmunskiy til va dialektlarning lingvogeografik o‘rganilishi til 
tarixini tadqiq qilish uchun ahamiyatini asosladi. 
Areal lingvistikaning shakllanishi va rivojlanishida turkiyzabon 
respublikalar olimlari ham ilmiy ishlari bilan qatnashdilar. L.P. Sergeyev 
“Chuvash tilining dialektologik atlasi”ni tuzgan. V. Tatarin “Tatar tilining 
dialektologik atlasi”ni yaratishga muyassar bo‘lgan. O‘zbek olimlari ham 
lingvistik geografiya bo‘yicha qator tadqiqotlarni amalga oshirgan (Ular o‘z 
o‘rnida yana muhokama obyekti bo‘ladi). 

---