درس اول Birinchi dars Fors tili

Toshkent shahrida

zendegi mikonim		yashaymiz
xiyābān-e Navāiy		Navoiy ko’chasi
vāγe’ ast		joylashgan
otāγ		xona
māl-e man		meniki
kuček		kichkina
vali		lekin
do		ikki
taxtexāb		krovat
sāat-e divāri		devoriy soat
dars-hāyamrā		darslarimni
hāzer mikonam		tayyorlayman
esterāhat mikonam		dam olaman

Ikki ko’rinishli harflar
Ikki ko’rinishli harflar quyidagilar:

ا (alif), د ( dāl),ذ (zāl), ر (re),ز (ze) ژ (že),و (vāv)

Bu harflar faqat alohida yoziladigan shakl va so’z oxiridagi shaklga ega. Agar bu harflar o’zidan oldingi harfga qo’shilib kelsa-yu, so’z o’rtasida kelib qolsa, undan keyingi harf so’z boshidagi shakl bilan boshlanadi.

O’zidan keying harfga qo’shilmaydigan ushbu harflarning 5 tasi (د ذ ر ز ژ ) aniq bir undosh tovushni ifodalaydi.

د dāl harfi – d, ذ zāl harfi – z, ر re harfi – r, ز ze harfi – z, ژ že harfi –j tovushini ifodalaydi.

ا alif harfi uzun unli “ ā” ni ifodalasa, و vāv harfi to’rt tovushni - undosh “ v”, uzun unli “u”, qisqa unli “o” va diftong “ow”ni ifodalaydi.

Ikki ko’rinishli harflarning alohida, ya’ni boshlang’ich shakli quyidagi ko’rinishga ega: و ا د ذ ر ز ژ

Ikkinchi o’zidan oldingi harfga qo’shiladigan shakli:

ﻮ ﺎ ﺪ ﺬ ﺮ ﺮ ﮋ

Matn

Otāγ-e man
Mā dar šahre Tāškand zendegi mikonim. Xāne-ye mā dar xiyābān-e Navāiy vāγe’ ast. Xāneye mā az čahār otāγ ebārat ast. Yek otāγ māl-e man ast. Otāγ-e man kuček, vali, xeyli roušan ast. Dar otāq-e man do panjare, miz va sandali, γafase-ye ketāb, taxtexāb, naγše Ozbekestān, sāat-e divāri hast. Man dar otāγ-e xod dars- hāyamrā hāzer mikonam va esterāhat mikonam.
1-mashq. Ikki ko’rinishli harflarni yozishni mashq qiling va ularning har biridan 4-5 qatordan yozing.

د ﺪ ذ ﺬ ر ﺮ ز ﺰ ژ ﮋ و ﻮ ﺎ ا

2-mashq. Quyidagi so’zlarni o’qing va daftaringizga yozib mashq qiling.

دارا ‘ دارو ‘ وادار ‘ دار ‘ روز رود ‘ راز ‘ زار ‘ دادار‘ رو ژ

3-mashq. Quyidagi so’zlarni fors alifbosida yozing.

zud	ruz
zur	rāz
dud	dāru
dur	vāv
dour	rā

4-mashq. Yuqoridagi mashqlarda berilgan so’zlarning harflari nega o’zaro qo’shilmay yozilganini ayting.
Yod olish uchun so’z va iboralar

bačče	bola
doxtar	qiz
pesar	o’g’il
doxtar bačče	qiz bola
pesar bačče	o’g’il bola
panjare	deraza
dar	eshik
xāne	uy
alefbā	alifbo
xodā hāfez	xayr
tā didār	ko’rishguncha

Takrorlash uchun savollar

1. Fors tilida nechta ikki ko’rinishli harflar bor va ular qaysilar?

2. Nega bu harflar ikki ko’rinishli deb ataladi?

3. “Alif” bilan “vāv” qanday tovushlarni ifodalaydi?

4. Qolgan ikki ko’rinishli harflarchi?

درس هفتم

Yettinchi dars
واژگان

Lug‘at

dars-e zabān-e fārsi		fors tili darsi
hašt-o nim-e sobh		ertalabki sakkiz yarim
salām midehand		salom beradilar
suāl midehad		savol beradi
pāsox midehand		javob beradilar
daftar-e tamrin		mashq daftari
širin		shirin
zabān-e rasmi		davlat tili
kešvar-e Irān		Eron mamlakati
sefid		oq
siyāh		qora
sorx		qizil
zard		sariq
ābi		ko’k
sabz		yashil
dir		kech
zud		Tez

To’rt ko’rinishli harflar
To’rt ko’rinishli harflar ham o’zidan oldingi, ham o’zidan keyingi harflarga qo’shiladi. Bunday harflarning soni 25 ta. Mazkur harflarning alohida shakli, so’z boshi, so’z o’rtasi va so’z oxiridagi shakllari boshqa tillardagi yozuvlar kabi bir xil emas. Ularning hammasini diqqat bilan o’rganib chiqish kerak.

Fors tilida arab tilidan farqli ravishda bir tovushni bir necha ifodalaydi. Masalan, fors tilida:

• 
  “s” undoshini ifodalash uchun ث “se”, س“sin”, ص“sād” harflari,
  
• 
  “h” undoshi uchun ح “hā-ye hutti” , ه“hāye-havvaz “ harflari,
  
• 
  “z” undoshi uchun ذ “zāl” ز “ze” ض “zād” va ظ “zā” harflari,
  
• 
  “t’ undoshi uchun ت“te” va ط “tā” harflari,
  
• 
  γ undoshi uchun esaق “qāf” va غ “g’ayn” harflari ishlatiladi.
  

Shuni aytib o’tish kerakki ushbu harflar arab tilida alohida-alohida o’z talaffuziga ega.
ب“be”, پ“pe” , ت “te” , ث “se” harflari
ث ت پ ب harflari shaklan bir xil ko’rinishga ega. Ular nuqtalarining soni va joylashish o’rni bilan bir-biridan farq qiladi. Ushbu harflarning yozilish shakllariga e’tibor bering:

So’z oxiri	So’z o’rtasi	So’z boshi	Alohida shakli	Tovush
ﺐ	ﺒ	ﺑ	ﺑ	“be”
ﭗ	ﭙ	ﭘ	پ	“pe”
ﺖ	ﺘ	ﺗ	ت	“te”
ﺚ	ﺜ	ﺛ	ث	“se”

ن “nun” va ی “yoy” harflari
Bu harflarning so’z boshidagi va so’z o’rtasidagi shakllari yuqoridagi harflar kabi, lekin nuqtasida farq bor. Alohida va so’z oxiridagi shakli esa boshqacha.

So’z oxiri	So’z o’rtasi	So’z boshi	Alohida shakli	Tovush
ﻦ	-	-	ن	“nun”
ﯽ	-	-	ی	“yoy”, “i”, “ey”

Matn

Dars-e zabān-e fārsi
In kelās-e zabān-e fārsi ast. Sāat-e hašt-o nim-e sobh ast. Hālā dars-e zabān-e fārsi ast. In āmuzgār-e zabān-e fārsi-ye mā ast. Šāgerdān be āmuzgār salām midehand. āmuzgār be šāgerdān suāl midehad va šāgerdān be āmuzgār pāsox midehand. In ketāb-e zabān-e fārsi ast. In daftar-e tamrin ast. Zabān-e fārsi zabān-e širin ast. Zabān-e fārsi zabān-e rasmi-ye kešvar-e Irān ast.
1-mashq. O’rganilgan harflarni yozishni mashq qiling.

ﺐ ﺒ ﺑ ب

ﭗ ﭙ ﭘ پ

ﺖ ﺘ ﺗ ت

ﺚ ﺜ ﺛ ث

2-mashq. Berilgan harflardan so’z yasang.

ن ا ن	ن ا ز
د ا ن ا	ی ا ر
ب ا ر ا ن	ی ا د
ب ا ر	ب ا ب ا
ب ا ز ا ر	ت ا ب ا ن
ن ا د ا ن	ر و ز
ب ا د	ت ا ر

3-mashq. Quyidagi so’zlarni o’qing va daftaringizga yozib mashq qiling.
بابا ‘ باران ‘ بار ‘ تار ‘ یار ‘ دارا ‘ باد ‘ پات ‘ تابان ‘ ناز ‘ پایان‘ یاد ‘ نان ‘ روز ‘ رود

4-mashq. Quyidagi so’zlarni arab-fors alifbosida yozing va o’qilishiga ahamiyat bering.

divār	tup
putin	tir
bāzu	bānu
zānu	divār
zibā	dādār
pir	bāzi
nān	zār
bārān	bini