درس اول Birinchi dars Fors tili

Undosh tovushlar
Unli tovushlardan farqli ravishda undosh tovushlar talaffuz etilganda og’iz bo’shlig’ida nutq a’zolarining biron yerida to’siqqa uchrab sado beradi. Ularni talaffuz etish ancha murakkabroq bo’lib, paydo bo’lish o’rni, aytilish usuli, tovush paychalarining ishtiroki va ovoz ishtirokiga qarab aniqlanadi.

Fors tilida 23 ta undosh bor. Ular quyidagilar:

b, p, t, s, j, č, h, x, d, r, z, ž, š, γ, f, k, g, l, m, n, v, y.
Fors tili undoshlari jadvali

			Lab-lab	Lab-tish	Til oldi	Til o‘rta	Til orqa	Halqum	Kekirdak	Bo‘g‘iz
Portlovchi	Sof	Bedimog‘	p,b		t,d	k,g
		Dimog‘li	m		n
	Qorishiq				č, j
Sirg‘aluvchi	O‘rta	Bir manbali		f,v	s,z	y		x,γ	h
		Ikki manbali			š,ž
	Yon				l
Titroqli					r

Fors tilidagi undoshlar talaffuzi o’zbek tilidagi undoshlar talaffuzi bilan deyarli bir hil. Faqat “q” undoshi “ γ” (g’) undoshi tarzida talaffuz etiladi. Masalan: “qaychi” so’zi “γeyči” shaklida, arabcha “qudrat” so’zi “γudrat” shaklida talaffuz qilinadi.

Shuningdek o’zbek tilidagi ta’lim, ma’ni kabi so’zlarda uchragan ( ‘) belgisi bo’g’iz tovush hisoblanib, arabchadan kirgan so’zlarda uchraydi. Bu tovush xuddi arab tilidagi undosh tarzida talaffuz etilmay, cho’ziqroq talaffuz etiladi va ayirish belgisi vazifasini bajaradi.
Matn

Lavāzem-e dars

Man šāgerd hastam. In dabirestān-e mā ast. In kelās-e mā ast. In lavāzem-e dars ast. Lavāzem-e dars az in ebārat ast: kif, ketāb, daftar, xodkār, medād, medād-e rangi, xatkeš, pākkon, qalamdān, časb va g’eyre. Lavāzem-e dars barāye dars xāndan lāzem ast.
1-mashq. Quyidagi so’zlarda undoshlarning talaffuziga e’tibor bering.

kelās	zemestān
šāgerd	kārd
dabirestān	šeddat
angur	kabutar
γābel	sedā
γānun	tuti
γuri	ba’zi
tamaddon	yatim

2-mashq. Quyidagi so’zlarda (‘) ning talaffuziga e’tibor bering.

ba’zi	e’temād
man’	e’lam
ta’til	ta’ārof
šam’	raf’

3- mashq. Yuqoridagi mashqlarda berilgan so’zlarni lug’at daftaringizga yozing va yod oling.
4-mashq. Quyidagi so’zlar tarkibidagi undosh tovushlarni turlarga ajrating.

daftar	bām
šāgerd	dārā
dušambe	sib
pāiz	pambe
sedā	bini
dušize	saādat
bānu	bāγ
māhi	γam

Yod olish uchun iboralar

dars-e zabān-e fārsi		fors tili darsi
dars-e zabān-e englisi		ingliz tili darsi
taxte-ro pāk kānid		doskani arting
dars šoru šode ast		dars boshlandi

Takrorlash uchun savollar

1. 
   Undosh fonemalar deb qanday fonemalarga aytiladi?
   
2. 
   Fors tilida nechta undosh fonema bor?
   
3. 
   Ular qanday guruhlarga bo’linadi?
   
4. 
   Fors tilida undosh tovushlar talaffuzi o’zbek tili bilan bir xilmi
   

درس چهارم

To’rtinchi dars
واژگان

Lug‘at

esm		ism
dust		do’st
hamkelās		sinfdosh
xāne		uy
nazdik		yaqin
bā ham		birga
miravim		boramiz
sare dars		dars paytida, darsda
minešinim		o’tiramiz
ba’d az dars hā		darsdan so’ng
taklif-e xānegirā		uy vazifasini
hāzer mikonim		tayyorlaymiz
be yek digar		bir-birimizga
komak mikonim		yordam beramiz

Diftonglar
Diftong deb ikki unli tovush birgalikda talaffuz etilib, hosil bo’lgan tovushga aytiladi. Diftonglar ikki tovushning birikmasi bo’lsa ham yozuvda bir harf bilan yoziladi. Fors tilida ikkita diftong tovush bor: “ey” va “ou” diftongi. Masalan: meyl, nov, meymun.

Lug’at kitoblarda diftong tovushlar ustiga bir chiziqcha ( tirnoqcha) qo’yib, uning bir tovush ekanligi bildiriladi.

So’z tarkibida diftongdan so’ng undosh keladi. Unli tovushlardan oldin hech qachon diftong tovush uchramaydi va bunday holatlarda diftong birikmasining ikkinchi tovushi undosh tovushga aylanib ketadi.
Matn

Dust-e man
Esm-e man Ahmad ast. Man šāgerd-e kelās-e avval hastam. Mahmud dust-e man ast. Man va Mahmud hamkelās hastim. Xāne-ye Mahmud be xāne-ye mā xeyli nazdik ast. Mā har ruz be dabirestān bā ham miravim. Mā sare dars bā ham minešinim. Ba’d az dars hā bā ham be xāne miravim. Taklif-e xānegirā bā ham hāzer mikonim. Mā be yek digar komak mikonim.

1-mashq. Quyidagi so’zlarning talaffuziga e’tibor bering va bu so’zlarning o’zbek tilidagi talaffuzi qandayligini ayting.

heyvān	peyāmbar
reyhān	roušan
doure	zeytun
dour	peydā
eyvān	mey
doulat	jelou

2-mashq. Quyidagi so’zlarni o’qing, uzun unli ishtirok etgan so’zlarni bir qatorga, qisqa unlilar ishtirok etgan so’zlarni ikkinchi qatorga, diftonglar ishtirok etgan so’zlarni esa boshqa qatorga yozing.

xabar	tavallod	kārxāne
piyāz	zarγ	bādām
tošak	rāz	bard
xeyli	tutun	nay
mādar	xodrou	Ahmad
dānā	dabirestān	tuti
dāru	dey	beyt
jelou	Ārzu	sābun
man	bini	komak
māhi	čāy	doulat
bad	sedā	didani
beyn	intour	šatranj
dur	četor	šomāre
šotor	tušani	heyvān
mihan	doure	reyhān

3-mashq. Matn ichidan diftong tovushli so’zlarni toipng.

Yod olish uchun so’z va iboralar

mādar		ona
pedar		ota
barādar		aka-uka
barādar-e bozorg		aka
barādar-e kuček		uka
xāhar		opa- singil
xāhar- bozorg		opa
xāhar-e kuček		singil
pedarbozorg		buva
Mādarbozorg		buvi
dars tamām šode ast