درس اول Birinchi dars Fors tili

oylarning nomlari

az in qarār ast		quyidagicha
si yā si-yo уек		o’ttiz yoki o’ttiz bir
bist-o hašt		yigirma sakkiz
bist-o noh		yigirma to’qqiz
hafte		hafta
haft		yetti
došambe		dushanba
sešambe		seshanba
čahāršambe		chorshanba
panjšambe		payshanba
jom’e		juma
šambe		shanba
yеkšambe		yakshanba
bist-o čahār		yigirma to’rt
šast		oltmish
daγiγe		minut
sāniye		sekund

Matn

Faslhā, māhhā va ruzhā
Yеk sāl az čahār fasl ebārat ast: bahār, tābestān, pāiz va zemestān. Har fasl az se māh ebārat ast. Nāmhāye māhhā az in qarār ast: žānviye, fevriye, mārs, āvril, mey, žuan, žuiye, ut, septāmbr, oktobr, novāmbr va desāmbr. Yеk māh az si yā si-yo уеk ruz ebārat ast. Faqat māh-e fevriye az bist-o hašt yā bist-o noh ruz ebārat ast. Yеk hafte az haft ruz ebārat ast: došanbe, sešanbe, čahāršanbe, panjšanbe, jom’e, šanbe, va уеkšanbe. Yеkšanbe ruz-e ta’til ast. Yеk ruz az bist-o čahār sāat ebārat ast. Yеk sāat šast daqiqe va уеk daqiqe šast sāniye ast.
1-mashq. Quyidagi yil oylari nomlarini yodlab oling.

žānviye

fevriye

mārs

āvril

me

žuan

žuiye

ut

septāmbr

oktobr

novāmbr

desāmbr

2-mashq. Hafta kunlari nomlarining aytilishiga ahamiyat bering va yod oling.

jom’e

šambe

yеkšambe

došambe

sešambe

čahāršambe

panjšambe

درس دوم

Ikkinchi dars
واژگان

Lug‘at

kelās		sinf
bozorg		katta
roušan		yorug’
panjarehā		derazalar
nimkat		parta
miz		stol
sandali		stul
āmuzgār		o’qituvchi
γafase-ye ketāb		kitob javoni
taxte-ye siyāh		doska
hast		bor
sefid		oq
ruye divār		devorda
naγše		xarita
āvizān		osilgan
šāgerdān		o’quvchilar

Fonetika. Unli tovushlar
Tovushlar tuzilishini garammatikaning fonetika bo’limi o’rganadi. Tovushlar esa fonemalar deb ataladi. Fonemalar tabiatdagi boshqa tovushlardan farq qilgan holda ma’lum bir shaklga ega bo’ladi. Tovushlar og’iz bo’shlig’ida hosil bo’lish o’rniga qarab ikki turga bo’linadi:

1. 
   Unli tovushlar ( fonemalar)
   
2. 
   Undosh tovushlar ( fonemalar)
   

Unli tovushlar deb talaffuz etilayotganda biron-bir to’siqqa uchramaydigan tovushlarga aytiladi. Fors tilida 6 ta unli tovush bor. Bular quyidagilar:

“ā” , “ i” , “ u” , “a” , “e” , “o”.

Unli tovushlar og’iz bo’shligida hosil bo’lish o’rniga ko’ra “old qator” va “orqa qator” unlilariga bo’linadi: “i” , “e’ , “ a” old qator va “u” , “o” , “ā” orqa qator unlilari hisoblanadi.

Bundan tashqari tovush hosil bo’lishi jarayonida lab va tilning ishtiroki ham hisobga olinadi. Til ishtirokining uch xil darajasi bor: yuqori, o’rta va quyi. Lablar ishtiroki esa “lablangan” va “lablanmagan” deb belgilanadi.

Yuqoridagilarni hisobga olib fors tilidagi unlilarni quyidagi jadvalga solish mumkin:

Qator	lablanmagan		lablangan
Til ko‘tarilish darajasi	old	o‘rta	orqa
Yuqori darajasi	i	ــ	u
O‘rta darajasi	e	ــ	o
Quyi darajasi	a	ــ	ā

Fors tilida unli tovushlar ikki guruhga bo’linadi: cho’ziq unlilar va qisqa unlilar.

Cho’ziq unlilar : “ā” , “ i” , “ u”

Qisqa unlilar: “a” , “e” , “o”

Cho’ziq unlilar “ā” , “ i” , “ u” har qanday holatda ham ( urg’uli, urg’usiz, ochiq bo’g’in, yopiq bo’g’in) o’z cho’ziqlik xususiyatini saqlab qoladi.

Matn

Kelās-e mā
In kelās-e mā ast. Kelās-e mā bozorg va roušan ast. Dar kelās-e mā panjarehā, nimkathā, miz va sandali-уe āmuzgār, γafase-ye ketāb, taxte-ye siyāh hast. Divārhāye kelās-e mā sefid ast. Ruye divār naγše-ye Ozbekestān va naγše –ye Irān āvizān ast. In āmuzgār-e mā ast. In šāgerdān-e kelās-e mā ast.
1-mashq. Quyidagi so’zlarda unlilarning talaffuziga e’tibor bering.

Qisqa unlili so’zlar	Cho’ziq unlili so’z lar
dar	bād
pedar	ābād
dard	ruz
gol	pir
xod	bādām
kalam	dāru
sar	kār
elm	dur
doxtar	bābā
dars	šām

2-mashq. Quyidagi so’zlarning ichidan qisqa unlilar ishtirok etgan so’zlarni topib yozing.

bini	sar
ketāb	sib
šotor	dozd
ādam	zud
sāl	ruz
do	pāsbān
pesar	kārgar
dust	bolbol
to	dar
tir	qalam
pedar	nāme
gel	pambe
dānā	deraxt

3-mashq. Quyidagi so’zlar ichidan uzun unlilar ishtirok etgan so’zlarni topib yozing.

yek	rosum
kudak	boland
dig	ruznāme
bābā	emruz
ārd	sābun
kutāh	doxtar
dur	rubāh
aγl	adad
ādāb	kārxāne

4-mashq. Yuqorida berilgan so’zlarni lug’at daftaringizga yozib, yod oling.
Yod olish uchun iboralar

salām aleykum		assalomu alaykum
salām aleykum yoki salām		va alaykum assalom
xuš āmadid		xush kelibsiz
befarmāyid benišinid		marhamat o’tiring
tašakkor		rahmat
befarmāyid bexānid		marhamat o’qing
befarmāyid dar daftaretān benavisid		marhamat daftaringizga yozing

Takrorlash uchun savollar

1. 
   Fonetika qanday fan?
   
2. 
   Fonetika nima?
   
3. 
   Necha xil fonemalar bor?
   
4. 
   Unli fonemalar deb qanday tovushlarga aytiladi?
   
5. 
   Qanday unli fonemalarni bilasiz?
   

درس سوم

Uchinchi dars

واژگان

Lug‘at

lavāzem-e dars		o’quv qurollari
dabirestān		o’rta maktab
ebārat		iborat
az in		bundan
kif		portfel
xodkār		ruchka
medād		qalam
medād-e rangi		rangli qalam
xatkeš		chizg’ich
pākkon		o’chirg’ich
časb		yelim, kley
γeyre		boshqalar
barāye		uchun
dars xāndan		dars o’qish
lāzem		lozim, kerak
daftar		daftar
taxte pākkon		doska latta
tabāšir		bo’r
moallem		o’qituvchi
ostād		ustoz