Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

Анатомик-физиологик сабаблар: 
энсефалитик оқибатлари бўлган 
жисмоний касалликлар; жароҳатлар — она қорнидаги, туғилиш пайтидаги, 
кўпинча асфикция билан, миянинг чайқалиб лат ейиши; миянинг органик 
бузилиши, бу пайтда ҳаракатни мувофиқлаштирувчи қобиқ ости 
механизмлари яллиғланиши мумкин; заҳарланиш ва марказий нутқ 
аппаратини заифлаштирувчи бошқа касалликлар натижасида нерв 

---

144 
системасининг тамоман издан чиқиши ёки ўта чарчаши: қизамиқ, терлама, 
гижжалар, айниқса, кўкйўтал, ички секреция алмашинув касалликлари, 
бурун, ҳалқум, хиқилдоқ касалликлари, дислалия, дизартриянинг ва нутқ 
тўлиқ ривожланмаганлиги ҳолларидаги товуш талаффузи аппаратининг 
мукаммал ривожланмаганлиги. 
Руҳий ва ижтимоий сабаблари: 
қисқа муддатли - бир лаҳзалик — 
руҳий шикаст (қўрқув, ваҳимага тушиш); узоқ вақт таъсир кўрсатадиган 
руҳий шикаст, бунда қуйидаги ҳолда кўринадиган нотўғри оилатарбияси 
тушунилади: тантиқлик, буйруққа асосланган тарбия, бир хил бўлмаган 
тарбия, "намунали" бола тарбияси; сурункали зиддиятли кечинмалар, рухий 
зўриқиш ёки ҳал этилмаган, умумий ғов бўлувчи зиддиятли вазиятлар 
кўринишидаги узоқ муддатли салбий хиссиётлар; рухан жуда оғир эзилиш; 
ўткир самарасиз таъсирни келтириб чиқарадиган кучли, беҳосдан пайдо 
бўлувчи изтироблар; вахимали ва ўта шодланиш ҳолати; нутқнинг болаликда 
нотўғри шаклланиши; нафас олиш давомидаги нутқ тез гапириш, товуш 
талаффузининг бузилиши, ота-оналарнингтез, нотекис нутқи, кичик ёшдаги 
болаларни хаддан ортиқ нутқ материаллари билан зўриқтириш, нутқ 
материали ва фикр-тафаккурнинг (мавҳум тушунчалар, жумлаларнинг 
мураккаб қурилиши) бола ёшидаги номувофиқ тарзда мураккаблиги; 
полиглоссия: эрта ёшда бирданига турли хил тилларни билиш одатда 
қандайдир 
бир 
тилдаги 
дудуқланишни 
келтириб 
чиқаради; 
дудуқланувчиларга тақлид қилиш. Бундай руҳий индукция иккита шаклга 
ажралади: суст - бола дудуқланадиган кишининг нутқини тинглаб, беихтиёр 
дудуқлана бошлайди, фаол - у дудуқ кишига тақлид қилади; чапақайликдан 
ўнақайликка ўргатиш, доимо эслатиш, тартибга чақириш боланинг олий нерв 
фаолиятини издан чиқариши ва дудуқланишни келтириб чиқариш билан 
бирга, 
невротик 
ва 
психопатик 
ҳолатларга 
олиб 
келиши 
мумкин;ўқитувчининг болага нотўғри муносабатда бўлиши; ҳаддан 
ортиққаттиққўллик, шафқатсизлик дудуқланишнинг юзага келиши учун 
туртки бўлиб хизмат қилиши мумкин. 

---

145