Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

Дудуқланиш сабаблари 
Бунгача Хд. Лагузен (1838) ҳам бесамаралик, уят, қўрқув, ғазаб, 
даҳшатга тушиш, бошнинг қаттиқ лат ейиши, оғир касалланиш, ота-онанинг 
нотўғри нутқига тақлид қилишни дудуқланиш сабабларига қўшган эди. Чет 
эллик тадқиқотчилар дудуқланишнинг келиб чиқиш сабаблари болаларни 

---

142 
нотўғри тарбиялаш, деб кўрсатадилар (А. Шервен, 1908); юқумли 
касалликларнинг оқибатида аъзоларнинг астенизациялашуви (А. Гуцман, 
1910); тили чучуклик, тақлид қилиш, инфекция, йиқилиш, қўрқиш, ўқитиш 
пайтидаги чапақайлик деб белгилашди (Т. Беифшер, 1912; Е. Фрешельс, 
1931). Шундай қилиб, дудуқланиш этиологиясида экзоген ва эндоген 
омилларнинг жами қайд қилинади. Ҳозирги вақтда дудуқланиш сабабларини 
икки гурухга: мойиллик сабаби (“негиз"га) ва келтириб чиқарувчи сабабга 
("туртки"га) ажратиш мумкин. Бунда айрим этнологик омиллар 
дудуқланишни ривожлантириши ва уни келтириб чиқариши ҳам мумкин. 
Мойиллик сабабларига қуйидагилар киради: 
—
ота-оналарнинг невропатик касалланиши 
(марказий нерв 
системасининг фаолиятини бўшаштирувчи ёки издан чиқарувчи нерв 
касалликлари, юқумли ва жисмоний касалликлар); 
—
дудуқланувчинингўзидаги невропатик хусусиятлар 
(тунги 
қўрқув, энурез, кучли қўзғалувчанлик, хис-ҳаяжонли зўриқиш); 
—
конституционал мойиллик 
(вегетатив нерв системасининг 
касалланиши ва олий нерв фаолиятининг жуда ҳам нозиклиги, унинг руҳий 
шикастланишга алохида дучор бўлиши); 
—
наслий бузилиш 
(дудуқланиш нутқ аппаратининг туғма заифлиги 
асосида ривожланади, у авлоддан-авлодга рецессив аломат тарзида ўтиб 
бориши мумкин). Агар ташқи мухит дудуқланишга салбий таъсир кўрсатса, 
экзоген омилларнинг таъсирини эътиборга олиш лозим; 
—
бош миянинг турли даврлардаги ривожланишида, кўплаб