Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

салбий омиллар таъсирида шикастланиши: 
она қорнидаги ва туғма 
жарохатланиш, асфикция; постнатал - юқумли касалликлар, турли хил 
болалар касалликларидаги жароҳатли ва трофик-алмашинув бузилишлар. 
Кўрсатилган сабаблар жисмоний ва руҳий сохаларда турли хил патологик 
ўзгаришларни келтириб чиқаради. Нутқ ривожланишининг кечикишига, 
нутқнинг заифлашувига олиб келади ва дудуқланишнинг ривожланишига 
имкон беради. Номувофиқ шартларга қуйидагилар киради: 

---

143 
Болаларнинг жисмоний заифлиги. 
Мия фаолиятининг ёшга боғлиқ хусусиятлари 
бош мия 
каттаяримшари асосан боланинг беш ёшга етганида шаклланади, айнан шу 
ёшда бош мия фаолиятидаги функционал ассисметрия юзага келади 
Онтогенегик жиҳатдан ўта табақалашган ва кеч этилган нутқ функцияси, 
айниқса, нозик ва заиф бўлади. Шу билан бирга, ўғил болалардаги нутқ 
функциясининг қиз болалардагига нисбатан кеч ривожланиши улардаги нерв 
системасининг заифлашувига сабаб бўлади.
 
Нутқнинг жадал ривожланиши 
(3—4 
ёшда), бунда униш 
коммуникатив, идрок этиш ва мувофиқлаштирувчи фаолиятлари катталар 
билан бўладиган мулоқоттаъсири остидатез ривожланади. Бу даврда кўпгина 
болаларда бўғин ва сўзларни такрорлаш (интефация) кузатилади. У 
физиологик харакгерга эгадир. 
Боланинг яширин, руҳий сиқилиши, 
атрофдагилар билан салбий 
муносабатлар асосида тез таъсирланиш; муҳим талаблар ва уни англаш 
даражаси ўртасидаги зиддият. Бола ва катталар ўртасидаги 
ижобий 
эмоционал алоқаларниш нотўкислиги. 
Хиссиётли (эмоционал) зўриқиш 
пайдо бўлади, у сиртқи кўпинча дудуқланиш билан нихояланади. 
Ҳаракат, 
оҳанг 
хисси, 
мимик-артикуляр 
фаолият 
ривожланишидаги 
етишмовчилик. 
Айтиб ўтилган у ёки бу қулай шартлар мавжуд бўлгани 
ҳолдақандайдир миқдорда фавқулодда ташқи омил (қўзғатувчи)нинг 
бўлишинерв бузилиши ва дудуқланишни юзага келтириш учун етарлидир. 
Келтириб чиқарувчи сабаблар гуруҳида анатомик-физиологик, руҳий ва 
ижтимоий сабабларни ажратиб кўрсатиш мумкин.